Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η ψυχογενής βουλιμία;
Η ψυχογενής βουλιμία, συχνά κρυμμένη πίσω από ένα πέπλο μυστικότητας και ντροπής, είναι μια σοβαρή διαταραχή πρόσληψης τροφής που επηρεάζει εκατομμύρια άτομα παγκοσμίως. Η ψυχογενής βουλιμία παρουσιάζει ποσοστό εμφάνισης στον γυναικείο πληθυσμό 4 - 8% ενώ στον ανδρικό πληθυσμό 2%. Παρά την επικράτησή της, οι παρανοήσεις και το στίγμα που περιβάλλουν τη βουλιμία επιμένουν.
Τι είναι η βουλιμία;
Η ψυχογενής βουλιμία, που συνήθως αναφέρεται ως βουλιμία ανήκει στις διαταραχές πρόσληψης τροφής και χαρακτηρίζεται από επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας τα οποία ακολουθούνται από αντισταθμιστικές συμπεριφορές για την αποφυγή αύξησης του σωματικού βάρους. Κατά τη διάρκεια των επεισοδίων υπερφαγίας τα άτομα τρώνε σε μικρό χρονικό διάστημα ποσότητα φαγητού η οποία είναι μεγαλύτερη από αυτή που θα κατανάλωναν οι περισσότεροι άνθρωποι σε ανάλογο χρόνο. Τα επεισόδια αυτά συνοδεύονται από αίσθηση απώλειας ελέγχου (δηλαδή τα άτομα αισθάνονται ότι δεν μπορούν να σταματήσουν να τρώνε ή να ελέγξουν τι και πόσο τρώνε). Στη συνέχεια, εμπλέκονται σε συμπεριφορές όπως αυτοπροκαλούμενοι εμετοί, υπερβολική άσκηση, νηστεία ή κατάχρηση καθαρτικών και διουρητικών για να εξουδετερώσουν τις αντιληπτές συνέπειες στο σχήμα και το βάρος του σώματός τους.
Η βουλιμία συνήθως καθοδηγείται από τον έντονο φόβο της αύξησης του βάρους ή από την έντονη επιθυμία να διατηρηθεί ένα συγκεκριμένο σχήμα ή μέγεθος σώματος. Η διαταραχή χαρακτηρίζεται από έντονη ενασχόληση με το σωματικό βάρος και το σχήμα του σώματος, καθώς και από αρνητική εικόνα του σώματος. Τα άτομα με βουλιμία συχνά βιώνουν συναισθήματα ενοχής, ντροπής και αηδίας μετά από επεισόδια, γεγονός που τροφοδοτεί τον κύκλο της υπερφαγίας και της κάθαρσης.
Ποια είναι τα αίτια της βουλιμίας;
Η αιτιογένεση των διαταραχών διατροφής είναι πολυπαραγοντική. Παράγοντες όπως βιολογικοί, κοινωνικοί, οικογενειακοί και ψυχολογικοί φαίνεται να αλληλεπιδρούν και να αποτελούν εκλυτικούς παράγοντες στην εμφάνιση αυτών των διαταραχών οι οποίοι διαφέρουν από άτομο σε άτομο. Αν και τα ακριβή αίτια εμφάνισης βουλιμίας δεν είναι πλήρως κατανοητά, παραθέτουμε ορισμένους παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξή της:
- Βιολογικοί παράγοντες
Υπάρχουν στοιχεία που υποδηλώνουν ότι ορισμένες γενετικές, ορμονικές και βιοχημικές ανισορροπίες μπορεί να προδιαθέτουν τα άτομα να αναπτύξουν κάποια διαταραχή πρόσληψης τροφής. Ορισμένα άτομα μπορεί να έχουν μια γενετική ευπάθεια που αυξάνει τον κίνδυνο εμφάνισης της διαταραχής. Έρευνα των Treasure & Holland το 1995, απέδειξε ότι δίδυµοι ασθενών µε βουλιµία, εµφάνιζαν επίσης αυξηµένα ποσοστά βουλιµίας µε υψηλότερη επίπτωση στους µονοζυγωτικούς από ότι στους διζυγωτικούς διδύµους.
- Ψυχολογικοί παράγοντες
Διάφοροι ψυχολογικοί παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της ψυχογενούς βουλιμίας. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η δυσαρέσκεια για το σώμα, η τελειομανία και η αρνητική εικόνα σώματος συνδέονται συνήθως με τη διαταραχή. Επιπλέον, τα άτομα που πάσχουν από βουλιμία συχνά παρουσιάζουν δυσκολίες ως προς τη συναισθηματική ρύθμιση, την έκφραση συναισθημάτων και τις διαπροσωπικές σχέσεις. Ακόμη, κάποια άτομα με προβλήματα βουλιμίας παρουσιάζουν γενικότερες δυσκολίες σχετικά με τον έλεγχο των παρορμήσεών τους.
- Κοινωνικοπολιτισμικοί παράγοντες
Οι κοινωνικές και πολιτισμικές πιέσεις μπορεί να διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της βουλιμίας. Η έμφαση του δυτικού πολιτισμού στη λεπτότητα, τα εξιδανικευμένα πρότυπα σώματος που παρουσιάζονται στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και η συνεχής εστίαση στην εμφάνιση μπορούν να συμβάλουν στη δυσαρέσκεια για το σώμα και να πυροδοτήσουν διαταραγμένες διατροφικές συμπεριφορές. Αξίζει να αναφέρουμε ότι οι διαταραχές πρόσληψης τροφής αφορούν στο μεγαλύτερο ποσοστό τις γυναίκες. Οι κοινωνικοί παράγοντες λοιπόν σχετίζονται με τον κοινωνικό ρόλο της γυναίκας και τα κοινωνικά πρότυπα. Oι γυναίκες μαθαίνουν από νωρίς να επενδύουν στη σωματική τους εικόνα καθώς οι πιέσεις που δέχονται για να χωρέσουν στο ιδανικό "καλούπι σώματος" ξεκινούν από μικρή ηλικία.
- Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Ορισμένοι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη της βουλιμίας. Η δίαιτα σε συνδυασμό με προνοσηρή παχυσαρκία, η ερωτική απογοήτευση ή τα επικριτικά σχόλια για το βάρος και το σχήμα του σώματος αποτελούν παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη βουλιμίας. Ψυχοπιεστικά γεγονότα της ζωής, όπως σημαντικές μεταβάσεις, ο θάνατος αγαπημένου προσώπου, η ακαδημαϊκή πίεση ή δυσκολίες στις σχέσεις, μπορεί επίσης να πυροδοτήσουν την εμφάνιση βουλιμικών συμπεριφορών
- Οικογένεια
Συχνά στο οικογενειακό περιβάλλον των ατόμων με βουλιμία υπάρχει ιστορικό έντονης ενασχόλησης με το φαγητό ή με το ιδανικό του λεπτού σώματος. Επίσης συχνά οι γονείς και ιδιαίτερα οι μητέρες των ασθενών με βουλιμία εμφανίζουν και οι ίδιες διαταραγμένη σχέση με την τροφή ή δυσαρέσκεια γύρω από το δικό τους σώμα. Οι οικογένειες των βουλιμικών ασθενών χαρακτηρίζονται από δυσκολίες στην συναισθηματική έκφραση. Παρουσιάζονται πολύ συχνά ως συναισθηματικά απόμακρες, επικριτικές, τελειοθηρικές και χωρίς ενσυναίσθηση. Κάτω από αυτές τις συνθήκες οι ασθενείς με βουλιμία αξιοποιούν το φαγητό ως ένα μέσο διαχείρισης των συναισθημάτων τους. Καθώς οι οικογένειες αυτές δεν επιτρέπουν την ανάπτυξη αυτονομίας και ατομικότητας στα μέλη, τα άτομα προσπαθούν μέσω των αυστηρών διαιτών να ελέγξουν κάτι στη ζωή τους. Τέλος αξίζει να αναφέρουμε πως στις οικογένειες ασθενών με βουλιμία παρουσιάζονται υψηλά ποσοστά σεξουαλικής κακοποίησης.
Ποια είναι τα συμπτώματα της βουλιμίας;
Τα συμπτώματα της βουλιμίας μπορούν να εκδηλωθούν τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Είναι σημαντικό να αναγνωρίσετε τα σημάδια προκειμένου να αναζητήσετε κατάλληλη βοήθεια.
- Υπερφαγικά επεισόδια: Επαναλαμβανόμενα επεισόδια κατανάλωσης μεγάλων ποσοτήτων φαγητού μέσα σε μια μικρή περίοδο, με συχνή αίσθηση απώλειας ελέγχου κατά τη διάρκεια αυτών των επεισοδίων. Τα υπερφαγικά επεισόδια συνήθως συνοδεύονται από αισθήματα δυσφορίας, ενοχής ή ντροπής
- Συμπεριφορές αντιστάθμισης: Τα άτομα με βουλιμία συχνά επιδίδονται σε συμπεριφορές για να αντισταθμίσουν τις θερμίδες που καταναλώνονται κατά τη διάρκεια μιας παρασπονδίας. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν αυτοπροκαλούμενους εμετούς, υπερβολική άσκηση, νηστεία, αυστηρή δίαιτα ή κατάχρηση καθαρτικών, διουρητικών ή κλύσματος
- Προβληματισμοί σχετικά με την εικόνα του σώματος: Η ενασχόληση με το σωματικό βάρος, το σχήμα και την εμφάνιση είναι ένα κοινό χαρακτηριστικό της βουλιμίας. Τα άτομα με βουλιμία έχουν συχνά μια διαστρεβλωμένη αντίληψη του σώματός τους και μπορεί να δίνουν υπερβολική έμφαση στο βάρος και το σχήμα τους ως μέτρο αυτοεκτίμησης.
- Σωματικά σημάδια: Η βουλιμία μπορεί να έχει διάφορες σωματικές εκδηλώσεις, συμπεριλαμβανομένης της διάβρωσης του σμάλτου των δοντιών, της τερηδόνας, της νόσου των ούλων και των οδοντικών προβλημάτων που οφείλονται στην έκθεση στο οξύ του στομάχου από τους επαναλαμβανόμενους εμετούς. Οι συχνοί αυτοπροκαλούμενοι έμετοι μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε διόγκωση των σιελογόνων αδένων, διαταραχές των ηλεκτρολυτών, αφυδάτωση, πεπτικά προβλήματα και αυξομειώσεις του βάρους
- Διάθεση και ψυχολογικά συμπτώματα: Η βουλιμία συνδέεται συχνά με εναλλαγές της διάθεσης, συναισθήματα κατάθλιψης, άγχους, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθημα ενοχής ή ντροπής που σχετίζονται με τη διατροφή και την εικόνα του σώματος. Τα άτομα με βουλιμία μπορεί επίσης να εμφανίζουν κοινωνική απόσυρση, ευερεθιστότητα και δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις
- Μυστικότητα και τελετουργική συμπεριφορά: Τα άτομα με βουλιμία μπορεί να προσπαθούν να κρατήσουν κρυφές τις διατροφικές τους συνήθειες και συμπεριφορές, τρώγοντας συχνά μεγάλες ποσότητες φαγητού κρυφά. Μπορεί επίσης να αναπτύξουν συγκεκριμένες τελετουργίες γύρω από το φαγητό, όπως είναι η χρήση συγκεκριμένων σκευών ή η κατανάλωση τροφίμων με συγκεκριμένη σειρά.
Ποιες είναι οι επιπτώσεις της βουλιμίας;
Η ψυχογενής βουλιμία μπορεί να έχει διάφορες σωματικές, ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις στα άτομα. Οι επιπτώσεις της βουλιμίας μπορεί να κυμαίνονται από ήπιες έως σοβαρές και μπορούν να επηρεάσουν διάφορες πτυχές της ζωής ενός ατόμου. Ακολουθούν ορισμένες κοινές επιπτώσεις που σχετίζονται με τη βουλιμία:
Επιπλοκές στη σωματική υγεία
- Ανισορροπίες ηλεκτρολυτών: Οι συχνοί έμετοι, η κατάχρηση καθαρτικών ή διουρητικών και η αφυδάτωση μπορεί να οδηγήσουν σε ανισορροπίες σε βασικούς ηλεκτρολύτες, όπως το κάλιο, το νάτριο και το χλώριο. Αυτές οι ανισορροπίες μπορεί να προκαλέσουν αδυναμία, κόπωση, ακανόνιστους καρδιακούς παλμούς, μυϊκές κράμπες και σε σοβαρές περιπτώσεις μπορεί να είναι απειλητικές για τη ζωή.
- Γαστρεντερικά προβλήματα: Οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές κάθαρσης, όπως ο αυτοπροκαλούμενος έμετος, μπορεί να οδηγήσουν σε βλάβες στον οισοφάγο και το λαιμό. Η συχνή χρήση καθαρτικών μπορεί να βλάψει το γαστρεντερικό σύστημα και να διαταράξει τη φυσιολογική λειτουργία του εντέρου.
- Οδοντιατρικές διαταραχές: Λόγω των συνεχών εμετών τα δόντια έρχονται σε επαφή με το όξινο περιεχόμενο του στομάχου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να παρουσιάζονται διαβρώσεις της οδοντικής επιφάνειας, ασθένειες στα ούλα και προοδευτική καταστροφή των δοντιών.
- Διατροφικές ελλείψεις: Η βουλιμία μπορεί να οδηγήσει σε ανεπαρκή πρόσληψη βασικών θρεπτικών συστατικών, βιταμινών και μετάλλων. Αυτό μπορεί να προκαλέσει μια σειρά από συμπτώματα, όπως κόπωση, αδυναμία, τριχόπτωση, εύθραυστα νύχια και κακή επούλωση πληγών.
- Ορμονικές ανισορροπίες: Οι διαταραχές στην επαρκή σίτιση και οι σημαντικές διακυμάνσεις του βάρους μπορούν να επηρεάσουν τα επίπεδα των ορμονών. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ακανόνιστες ή απούσες εμμηνορροϊκές περιόδους (αμηνόρροια), προβλήματα γονιμότητας και πιθανές επιπλοκές κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Συναισθηματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις
- Κατάθλιψη και άγχος: Πολλά άτομα με βουλιμία εμφανίζουν συννοσηρότητα με κατάθλιψη ή/ και με αγχώδεις διαταραχές. Η συνεχής ενασχόληση με το σωματικό βάρος και το σχήμα του σώματος, οι ενοχές που σχετίζονται με τα βουλιμικά επεισόδια και η ντροπή που σχετίζεται με τη διαταραχή μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη ή την επιδείνωση αυτών των καταστάσεων.
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση: Η βουλιμία συχνά οδηγεί σε αρνητική αυτοαντίληψη και έντονη δυσαρέσκεια με την εικόνα του σώματος. Αυτό μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση των ασθενών.
- Εναλλαγές της διάθεσης και ευερεθιστότητα: Οι διακυμάνσεις στα επίπεδα σακχάρου στο αίμα, οι διατροφικές ελλείψεις και η συναισθηματική επιβάρυνση από τη διαταραχή μπορεί να οδηγήσουν σε διακυμάνσεις της διάθεσης καθώς και σε ευερεθιστότητα.
Κοινωνικές και διαπροσωπικές επιπτώσεις
- Κοινωνική απομόνωση: Τα άτομα με βουλιμία μπορεί να αποσυρθούν από τις κοινωνικές δραστηριότητες και τις σχέσεις τους λόγω ντροπής, ενοχής ή φόβου ότι θα κριθούν για τις διατροφικές τους συμπεριφορές ή το σχήμα του σώματός τους
- Δυσκολίες στις σχέσεις: Οι ασθενείς με βουλιμία συχνά δυσκολεύονται στις σχέσεις με την οικογένεια, τους φίλους και τους ερωτικούς τους συντρόφους. Η μυστικότητα, η ντροπή και η συνεχής ενασχόληση με το φαγητό και την εικόνα του σώματος μπορεί να οδηγήσουν σε συγκρούσεις.
- Μειωμένη ακαδημαϊκή ή επαγγελματική λειτουργικότητα: Οι σωματικές και συναισθηματικές επιπτώσεις της βουλιμίας μπορεί να επηρεάσουν την ικανότητα του ατόμου να συγκεντρώνεται, να αποδίδει καλά στο σχολείο ή την εργασία και να αξιοποιεί πλήρως τις δυνατότητές του.
Πώς αντιμετωπίζεται η βουλιμία (ψυχολογικά και διατροφικά);
Η θεραπεία της βουλιμίας περιλαμβάνει συνήθως μια διεπιστημονική προσέγγιση που συνδυάζει ψυχολογικές παρεμβάσεις, διατροφικές συμβουλές ή και χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής. Ο στόχος είναι να αντιμετωπιστούν οι υποκείμενοι ψυχολογικοί παράγοντες που συμβάλλουν στη διαταραχή πρόσληψης τροφής και παράλληλα να εδραιωθεί μια υγιής σχέση με το φαγητό. Αξίζει να αναφέρουμε ότι η θεραπεία της βουλιμίας μπορεί να περιλαμβάνει τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής σε περιπτώσεις που υπάρχει συννοσηρότητα με άλλες ψυχικές διαταραχές. Ακολουθεί μια επισκόπηση του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζεται η βουλιμία ψυχολογικά και διατροφικά:
Ψυχολογική θεραπεία
- Γνωσιακή - συμπεριφορική θεραπεία (CBT): Οι περισσότερες μελέτες καταδεικνύουν τη γνωσιακή - συμπεριφορική θεραπεία ως την καταλληλότερη για την αντιμετώπιση της ψυχογενούς βουλιμίας. Συγκεκριμένα ως προς την αποτελεσματικότητά του, φαίνεται να ξεχωρίζει το μοντέλο του C. Fairburn. Η CBT επικεντρώνεται στον εντοπισμό και την αμφισβήτηση των αρνητικών σκέψεων και πεποιθήσεων σχετικά με την εικόνα του σώματος, το φαγητό και το σωματικό βάρος. Σε προέκταση της γνωσιακής - συμπεριφορικής θεραπείας, η χρήση της ενσυνειδητότητας είναι ιδιαίτερα χρήσιμη για τη μείωση των υπερφαγικών επεισοδίων και της συναισθηματικής υπερφαγίας.
- Διαλεκτική συμπεριφορική θεραπεία (DBT): Η DBT ενσωματώνει στοιχεία της CBT (καθώς ανήκει στην τρίτη γενιά θεραπειών της γνωσιακής - συμπεριφορικής κατεύθυνσης) και δίνει έμφαση στη ρύθμιση των συναισθημάτων και τη διαχείριση των διαπροσωπικών προβλημάτων. Η DBT βοηθά τα άτομα να αναπτύξουν δεξιότητες για τη διαχείριση των συναισθημάτων τους ενώ συμβάλλει στην ενίσχυση της αυτο-αποδοχής και τη βελτίωση των διαπροσωπικών τους σχέσεων. Η διαχείριση των αρνητικών συναισθημάτων και η αύξηση στην ανοχή αυτών είναι τεχνικές στις οποίες εκπαιδεύονται όλοι οι θεραπευόμενοι που λαμβάνουν αυτού του είδους ψυχοθεραπεία.
- Οικογενειακή θεραπεία: Η οικογενειακή θεραπεία περιλαμβάνει τη συμμετοχή της οικογένειας στη θεραπευτική διαδικασία. Στοχεύει στην ενδυνάμωση της οικογένειας ώστε αυτή με τη σειρά της να μπορέσει να στηρίξει την ανάρρωση του ατόμου, να καθιερώσει τακτικές διατροφικές συνήθειες και να προωθήσει μια υγιή εικόνα σώματος. Η οικογενειακή θεραπεία θεωρείται απαραίτητη σε εφήβους που ζουν ακόµα µε τους γονείς τους, αλλά και σε µεγαλύτερους ασθενείς που διατηρούν συγκρουσιακές σχέσεις µε τους γονείς τους. Η οικογενειακή θεραπεία προτείνεται και σε ασθενείς µε συζυγικά προβλήµατα.
- Διαπροσωπική ψυχοθεραπεία (IPT): Η IPT δίνει έμφαση στα διαπροσωπικά ζητήματα στοχεύοντας στη βελτίωση των σχέσεων και των επικοινωνιακών δεξιοτήτων των θεραπευομένων. Βοηθά τα άτομα να διερευνήσουν και να επιλύσουν τις συγκρούσεις που βιώνουν οι οποίες μπορεί να είναι υπεύθυνες για τη διατήρηση της βουλιμίας.
Διατροφική θεραπεία
- Διατροφική εκπαίδευση: Η διατροφική συμβουλευτική παρέχει εκπαίδευση σχετικά με τις ισορροπημένες διατροφικές συνήθειες, τα μεγέθη των μερίδων και τη σημασία των τακτικών γευμάτων και σνακ. Στοχεύει στην ομαλοποίηση των διατροφικών προτύπων και στην εξάλειψη των άκαμπτων διατροφικών κανόνων.
- Προγραμματισμός και παρακολούθηση γευμάτων: Ένας διατροφολόγος εξειδικευμένος στις διαταραχές πρόσληψης τροφής μπορεί να βοηθήσει στην ανάπτυξη εξατομικευμένων σχεδίων γευμάτων προσαρμοσμένων στις διατροφικές ανάγκες και προτιμήσεις του ατόμου. Η τακτική παρακολούθηση της πρόσληψης τροφής βοηθά τα άτομα να καθιερώσουν μια δομημένη διατροφική ρουτίνα και να αναπτύξουν πιο υγιεινές συνήθειες γύρω από το φαγητό.
- Ενσυνείδητη κατανάλωση τροφής: Οι τεχνικές “Mindful eating” ενθαρρύνουν τα άτομα να αναπτύξουν μια πιο υγιή σχέση με το φαγητό. H εκπαίδευση στην ενσυνείδητη διατροφή περιλαμβάνει την εστίαση της προσοχής στις ενδείξεις πείνας και κορεσμού καθώς και την εστίαση στην απόλαυση των γεύσεων χωρίς περισπασμούς. Τέλος η ενσυνείδητη διατροφή συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας μη επικριτικής στάσης απέναντι στο φαγητό.
Η ψυχογενής βουλιμία είναι μια πολύπλοκη ψυχική διαταραχή που απαιτεί κατανόηση, συμπόνια και κατάλληλη θεραπεία. Διαλύοντας τους μύθους και τις παρανοήσεις που περιβάλλουν τη βουλιμία, μπορούμε να καλλιεργήσουμε ένα περιβάλλον υποστήριξης και ενσυναίσθησης για τους πάσχοντες. Η δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος είναι απαραίτητη για την ανάρρωση. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη συμμετοχή της οικογένειας ή των αγαπημένων προσώπων στην αντιμετώπιση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών εκλυτικών παραγόντων και στην προώθηση μιας θετικής και μη επικριτικής ατμόσφαιρας γύρω από το φαγητό και την εικόνα του σώματος.
Εάν εσείς ή κάποιος γνωστός σας παλεύει με τη βουλιμία, να θυμάστε ότι η βοήθεια είναι διαθέσιμη και η ανάρρωση είναι εφικτή. Αναζητήστε τη βοήθεια των ειδικών, απευθυνθείτε σε δίκτυα υποστήριξης και ξεκινήστε το ταξίδι προς τη θεραπεία και την ανάκτηση μιας υγιούς σχέσης με το φαγητό και τον εαυτό σας.