ΔΕΠΥ: Τι είναι και πως αντιμετωπίζεται
Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα, ή ΔΕΠ-Υ, είναι μια νευροαναπτυξιακή κατάσταση που επηρεάζει άτομα όλων των ηλικιών. Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από συμπτώματα απροσεξίας, υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας, τα οποία μπορεί να προκαλέσουν σημαντικές προκλήσεις στην καθημερινή ζωή. Η ΔΕΠΥ μπορεί να επηρεάσει την ακαδημαϊκή και κοινωνική λειτουργικότητα στα παιδιά και την οργάνωση και την παραγωγικότητα στους ενήλικες. Παρόλο που δεν υπάρχει θεραπεία για τη ΔΕΠΥ, διατίθεται μια ποικιλία θεραπειών που βοηθούν τα άτομα να διαχειριστούν τα συμπτώματά τους και να βελτιώσουν τη συνολική ποιότητα ζωής τους.
Τι είναι η ΔΕΠΥ;
ΔΕΠΥ τι σημαίνει - ΔΕΠΥ σημασία - Τι είναι το σύνδρομο ΔΕΠΥ
Τα αρχικά ΔΕΠΥ σημαίνουν Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας. Πρόκειται για μια νευροαναπτυξιακή διαταραχή που συνήθως διαγιγνώσκεται για πρώτη φορά στην παιδική ηλικία, αλλά μπορεί να συνεχιστεί και στην ενήλικη ζωή. Η ΔΕΠΥ χαρακτηρίζεται από ένα μοτίβο απροσεξίας ή/και υπερκινητικότητας - παρορμητικότητας που είναι συχνότερο και σοβαρότερο από ό,τι συνήθως παρατηρείται σε άτομα με παρόμοιο επίπεδο ανάπτυξης.
Παιδιά με ΔΕΠΥ
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορεί να αντιμετωπίζουν μια σειρά από προκλήσεις στην καθημερινή τους ζωή. Ακολουθούν ορισμένες κοινές εμπειρίες και συμπτώματα:
- Απροσεξία
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορεί να δυσκολεύονται να συγκεντρωθούν σε εργασίες, να ακολουθήσουν οδηγίες ή να ολοκληρώσουν σχολικές εργασίες. Μπορεί να εμφανίζονται ξεχασιάρικα ή να αποσπάται εύκολα η προσοχή τους και να έχουν δυσκολία με την οργάνωση. - Υπερκινητικότητα
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορεί να βρίσκονται συνεχώς σε κίνηση, να δυσκολεύονται να κάθονται ακίνητα και να μιλούν υπερβολικά ή να διακόπτουν τους άλλους. - Παρορμητικότητα
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορεί να δυσκολεύονται να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους, όπως το να ενεργούν χωρίς να το σκέφτονται ή να μιλούν χωρίς σειρά. - Ακαδημαϊκές και κοινωνικές προκλήσεις
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορεί να έχουν δυσκολίες με τις ακαδημαϊκές επιδόσεις, όπως το να μένουν στο έργο τους, να ολοκληρώνουν τις εργασίες τους ή να συμβαδίζουν με τις εργασίες τους. Μπορεί επίσης να δυσκολεύονται με τις κοινωνικές δεξιότητες, όπως το να κάνουν φίλους ή να αλληλεπιδρούν κατάλληλα με τους συνομηλίκους τους. - Συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες
Τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορεί να βιώνουν συναισθήματα και συμπεριφορές που είναι έντονα ή δύσκολα διαχειρίσιμα, όπως απογοήτευση, θυμό, παρορμητικότητα ή συναισθηματικά ξεσπάσματα (ΔΕΠΥ και συναισθήματα).
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι δεν εμφανίζουν όλα τα παιδιά με ΔΕΠΥ όλα αυτά τα συμπτώματα και τα συμπτώματα μπορεί να ποικίλλουν σε σοβαρότητα. Είναι επίσης σημαντικό να θυμόμαστε ότι τα παιδιά με ΔΕΠΥ έχουν μοναδικές δυνάμεις και ικανότητες και με τη σωστή υποστήριξη μπορούν να επιτύχουν σε πολλούς τομείς της ζωής.
Η θεραπεία για τη ΔΕΠΥ συνήθως περιλαμβάνει συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής και συμπεριφορικής θεραπείας και μπορεί να περιλαμβάνει υποστήριξη από γονείς, δασκάλους και άλλους φροντιστές. Με την κατάλληλη θεραπεία και υποστήριξη, τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορούν να μάθουν να διαχειρίζονται τα συμπτώματά τους και να πετυχαίνουν στο σχολείο και στις κοινωνικές σχέσεις.
Ενήλικες με ΔΕΠΥ (ΔΕΠΥ συμπτώματα σε ενήλικες)
Η ΔΕΠΥ θεωρείται συχνά ως διαταραχή της παιδικής ηλικίας, αλλά σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να επιμείνει και στην ενήλικη ζωή. Ακολουθούν ορισμένες κοινές εμπειρίες και συμπτώματα που μπορεί να έχουν οι ενήλικες με ΔΕΠΥ:
- Απροσεξία
Οι ενήλικες με ΔΕΠΥ μπορεί να έχουν δυσκολία με την εστίαση, την προσοχή και την οργάνωση. Μπορεί να δυσκολεύονται να ολοκληρώσουν εργασίες και μπορεί να χάνουν ή να τοποθετούν συχνά πράγματα σε λάθος θέση. - Υπερκινητικότητα
Αν και η υπερκινητικότητα τείνει να μειώνεται καθώς τα άτομα με ΔΕΠΥ μεγαλώνουν, ορισμένοι ενήλικες με ΔΕΠΥ μπορεί να εξακολουθούν να παρουσιάζουν ανησυχία, νευρικότητα και δυσκολία να κάθονται ακίνητοι. - Παρορμητικότητα
Οι ενήλικες με ΔΕΠΥ μπορεί να δυσκολεύονται να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους, οδηγώντας σε ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, κοινωνικές ή επαγγελματικές δυσκολίες ή ακόμη και κατάχρηση ουσιών. - Συναισθηματικές και συμπεριφορικές δυσκολίες
Οι ενήλικες με ΔΕΠΥ μπορεί να βιώνουν έντονα συναισθήματα, όπως απογοήτευση, ευερεθιστότητα ή ανυπομονησία. Μπορεί επίσης να δυσκολεύονται με τις σχέσεις, τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις και την απασχόληση λόγω δυσκολιών στην αυτορρύθμιση. - Άλλες καταστάσεις ψυχικής υγείας
Οι ενήλικες με ΔΕΠΥ μπορεί επίσης να έχουν υψηλότερα ποσοστά άλλων καταστάσεων ψυχικής υγείας, όπως άγχος ή κατάθλιψη.
Η θεραπεία για τη ΔΕΠΥ στους ενήλικες περιλαμβάνει συνήθως έναν συνδυασμό φαρμακευτικής αγωγής και συμπεριφορικής θεραπείας, καθώς και υποστήριξη από επαγγελματίες υγείας και μέλη της οικογένειας. Με την κατάλληλη θεραπεία και υποστήριξη, πολλοί ενήλικες με ΔΕΠΥ είναι σε θέση να διαχειριστούν τα συμπτώματά τους και να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής τους.
Αιτίες της ΔΕΠΥ
Τα ακριβή αίτια της ΔΕΠΥ δεν είναι πλήρως κατανοητά, αλλά οι έρευνες δείχνουν ότι υπάρχουν διάφοροι παράγοντες που μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξή της. Ακολουθούν ορισμένες πιθανές αιτίες της ΔΕΠΥ:
- Γενετική
Η ΔΕΠΥ τείνει να εμφανίζεται σε οικογένειες, γεγονός που υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρχει γενετική συνιστώσα στη διαταραχή. Οι ερευνητές έχουν εντοπίσει αρκετά γονίδια που μπορεί να σχετίζονται με τη ΔΕΠΥ, αν και είναι πιθανό να εμπλέκονται πολλά γονίδια. - Ανάπτυξη και λειτουργία του εγκεφάλου
Οι έρευνες δείχνουν ότι μπορεί να υπάρχουν διαφορές στην ανάπτυξη και τη λειτουργία ορισμένων τμημάτων του εγκεφάλου στα άτομα με ΔΕΠΥ. Οι διαφορές αυτές μπορεί να επηρεάζουν την προσοχή, την εκτελεστική λειτουργία και την αυτορρύθμιση. - Περιβαλλοντικοί παράγοντες
Η έκθεση σε ορισμένες περιβαλλοντικές τοξίνες, όπως ο μόλυβδος ή τα φυτοφάρμακα, μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο εμφάνισης ΔΕΠΥ. Άλλοι παράγοντες, όπως η προγεννητική έκθεση σε καπνό ή αλκοόλ, μπορεί επίσης να σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ΔΕΠΥ. - Πρόωρη γέννηση ή χαμηλό βάρος γέννησης
Οι έρευνες δείχνουν ότι η πρόωρη γέννηση και το χαμηλό βάρος γέννησης μπορεί να συνδέονται με αυξημένο κίνδυνο ΔΕΠΥ. - Διατροφή και δίαιτα
Ορισμένες έρευνες έχουν υποδείξει ότι ορισμένοι διατροφικοί παράγοντες, όπως τα χαμηλά επίπεδα ωμέγα-3 λιπαρών οξέων ή τα υψηλά επίπεδα ζάχαρης ή πρόσθετων τροφίμων, μπορεί να σχετίζονται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ΔΕΠΥ. Ωστόσο, χρειάζονται περισσότερες έρευνες για να κατανοηθεί πλήρως η σχέση μεταξύ διατροφής και ΔΕΠΥ.
Ποια είναι τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ;
Η ΔΕΠΥ είναι μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από συμπτώματα απροσεξίας, υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας. Ακολουθούν ορισμένα κοινά συμπτώματα της ΔΕΠΥ:
- Απροσεξία. Τα άτομα με ΔΕΠΥ μπορεί να δυσκολεύονται να δώσουν προσοχή στις λεπτομέρειες και μπορεί να κάνουν απρόσεκτα λάθη. Μπορεί να δυσκολεύονται να διατηρήσουν την προσοχή τους κατά τη διάρκεια εργασιών ή δραστηριοτήτων, όπως οι σχολικές εργασίες ή οι εργασίες που σχετίζονται με τη δουλειά. Μπορεί επίσης να εμφανίζονται ξεχασιάρηδες, ανοργάνωτοι ή να αποσπούν εύκολα την προσοχή τους.
- Υπερκινητικότητα. Τα άτομα με ΔΕΠΥ μπορεί να είναι συνεχώς σε κίνηση, να χοροπηδούν ή να στριφογυρίζουν. Μπορεί να δυσκολεύονται να μείνουν καθιστοί και μπορεί να εμφανίζονται ανήσυχοι ή υπερκινητικοί. Τα παιδιά με ΔΕΠΥ μπορεί να σκαρφαλώνουν ή να τρέχουν υπερβολικά, ενώ οι ενήλικες με ΔΕΠΥ μπορεί να επιδίδονται σε υπερβολική ομιλία ή να δυσκολεύονται να μείνουν ακίνητοι.
- Παρορμητικότητα. Τα άτομα με ΔΕΠΥ μπορεί να δυσκολεύονται να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους. Μπορεί να μιλούν ή να ενεργούν χωρίς να σκέφτονται, να διακόπτουν συχνά τους άλλους ή να δυσκολεύονται να περιμένουν τη σειρά τους. Μπορεί επίσης να εμπλακούν σε επικίνδυνες ή παρορμητικές συμπεριφορές, όπως η κατάχρηση ουσιών ή η απερίσκεπτη οδήγηση.
Ακόμα και οι ενήλικες με ΔΕΠΥ δεν εμφανίζουν όλα αυτά τα συμπτώματα τα οποία μπορεί επίσης να ποικίλλουν σε σοβαρότητα. Ορισμένα άτομα με ΔΕΠΥ μπορεί να εμφανίζουν κυρίως συμπτώματα απροσεξίας, ενώ άλλα μπορεί να εμφανίζουν κυρίως συμπτώματα υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας.
Πώς γίνεται η διάγνωση της ΔΕΠΥ;
Δουλεύοντας με παιδιά και εφήβους με ΔΕΠ-Υ, εστιάζουμε σε δύο κατευθύνσεις. Η μία περιλαμβάνει τη διαχείριση των συμπεριφορών που προκύπτουν από τις δυσκολίες της ΔΕΠ-Υ, όπως η προσοχή, η υπερικινητικότητα, η παρορμητικότητα, η ικανότητα στοχοθεσίας και προγραμματισμού και η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων. Από την άλλη πλευρά, οι δυσκολίες σε αυτούς του τομείς οδηγούν συχνά το παιδί με ΔΕΠ-Υ σε φαύλους κύκλους αρνητικής συσχέτισης με τους σημαντικούς άλλους , όπως είναι οι γονείς, οι εκπαιδευτικοί και οι φίλους του. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα έντονο άγχος, ματαίωση και ξεσπάσματα και δυσκολίες στη διαχείριση του θυμού, δυσκολίες στις κοινωνικές σχέσεις και δεξιότητες, εναλλαγές στη διάθεση και ζητήματα αυτοπεποίθησης. Σε αυτούς τους τομείς εστιάζει το δεύτερο σκέλος της παρέμβασης, που περιλαμβάνει και γνωσιακές και συμπεριφορικές τεχνικές.
Στο αρχικό στάδιο της θεραπείας, είναι πολύ σημαντικό να ληφθεί ένα πλήρες ιστορικό από τους γονείς, τον εκπαιδευτικό αλλά και το παιδί για να δούμε ποιοι από τους παραπάνω τομείς, επηρεάζουν τη συμπεριφορά του παιδιού σε κάθε πλαίσιο και με ποιο τρόπο. Σκοπός είναι να έχουμε πλήρη εικόνα των συμπεριφορών του παιδιού.
Ιδιαίτερα βοηθητική κι εδώ είναι η καταγραφή των συμπεριφορών από τους ενήλικες που συναναστρέφονται με το παιδί ακολουθώντας το μοντέλο ABC (εφαρμοσμένη ανάλυση συμπεριφοράς). Σημαντικές πληροφορίες μας δίνει και η κλινική παρατήρηση και ενδείκνυται να γίνεται παρατήρηση του παιδιού στο σπίτι του, ώστε να έχει ο θεραπευτής άμεση εικόνα του πώς αλληλεπιδρά και ποια ερεθίσματα επιδεινώνουν ή βελτιώνουν τις συμπεριφορές του.
Η ΔΕΠΥ συνήθως διαγιγνώσκεται από έναν επαγγελματία υγείας, όπως ένας ψυχίατρος ή ένας ψυχολόγος. Η επίσημη διάγνωση της ΔΕΠ-Υ μπορεί να δοθεί από τον ψυχίατρο. Η διαδικασία της διάγνωσης περιλαμβάνει συνήθως διάφορα βήματα, τα οποία μπορεί να περιλαμβάνουν:
- Ιατρικό ιστορικό: Ο επαγγελματίας υγείας θα ρωτήσει για το ιατρικό ιστορικό του ατόμου, συμπεριλαμβανομένων τυχόν συμπτωμάτων ή συμπεριφορών που προκαλούν ανησυχία.
- Αξιολόγηση των συμπτωμάτων: Ο επαγγελματίας υγείας θα αξιολογήσει τα συμπτώματα απροσεξίας, υπερκινητικότητας και παρορμητικότητας του ατόμου. Μπορεί να χρησιμοποιήσει ένα τυποποιημένο ερωτηματολόγιο ή έναν κατάλογο ελέγχου για να βοηθήσει στην αξιολόγηση της σοβαρότητας και της συχνότητας αυτών των συμπτωμάτων.
- Αξιολόγηση άλλων καταστάσεων: Ο επαγγελματίας υγείας μπορεί να αξιολογήσει το άτομο για άλλες καταστάσεις που μπορεί να συμβάλλουν στα συμπτώματά του, όπως άγχος, κατάθλιψη ή μαθησιακή διαταραχή.
- Πληροφορίες από άλλους: Ο επαγγελματίας υγείας μπορεί επίσης να συλλέξει πληροφορίες από γονείς, δασκάλους ή άλλους φροντιστές που μπορούν να δώσουν πληροφορίες για τη συμπεριφορά του ατόμου σε διάφορα περιβάλλοντα.
- Φυσική εξέταση: Ο επαγγελματίας υγείας μπορεί να διενεργήσει φυσική εξέταση για να αποκλείσει τυχόν υποκείμενες ιατρικές καταστάσεις που μπορεί να συμβάλλουν στα συμπτώματα του ατόμου.
Ποιοι είναι οι τρόποι αντιμετώπισης της ΔΕΠΥ;
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι θεραπείας της ΔΕΠΥ, ή Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής/Υπερκινητικότητας. Η θεραπεία μπορεί να περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή, θεραπεία συμπεριφοράς ή συνδυασμό και των δύο.
Ακολουθούν ορισμένες από τις πιο συνηθισμένες προσεγγίσεις:
- Φαρμακευτική αγωγή
Τα διεγερτικά φάρμακα, όπως η μεθυλφαινιδάτη και η αμφεταμίνη , συνταγογραφούνται συνήθως για να βοηθήσουν στη διαχείριση των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ. Αυτά τα φάρμακα λειτουργούν αυξάνοντας τα επίπεδα ορισμένων χημικών ουσιών στον εγκέφαλο που σχετίζονται με την προσοχή και την εστίαση. Μη διεγερτικά φάρμακα, όπως η ατομοξετίνη, μπορεί επίσης να συνταγογραφούνται για άτομα που δεν ανταποκρίνονται ή δεν μπορούν να ανεχθούν τα διεγερτικά φάρμακα. - Συμπεριφορική θεραπεία
Η συμπεριφορική θεραπεία, γνωστή και ως τροποποίηση της συμπεριφοράς, μπορεί να βοηθήσει τα άτομα με ΔΕΠΥ να μάθουν νέες δεξιότητες και στρατηγικές για τη διαχείριση των συμπτωμάτων τους. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει τη συνεργασία με έναν θεραπευτή για την ανάπτυξη νέων ρουτινών και συνηθειών, όπως το σπάσιμο των καθηκόντων σε μικρότερα βήματα ή τη χρήση ενός σχεδιαστή για να παραμένουν οργανωμένοι. Η συμπεριφορική θεραπεία μπορεί επίσης να βοηθήσει τα άτομα να μάθουν νέες δεξιότητες αντιμετώπισης για τη διαχείριση του στρες και του άγχους. - Αλλαγές στον τρόπο ζωής
Ορισμένες αλλαγές στον τρόπο ζωής μπορεί επίσης να είναι χρήσιμες για τη διαχείριση των συμπτωμάτων της ΔΕΠΥ. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει την τακτική άσκηση, την υγιεινή και ισορροπημένη διατροφή και τον επαρκή ύπνο. Μπορεί επίσης να είναι χρήσιμο να μειωθούν οι περισπασμοί στο περιβάλλον, όπως ο θόρυβος ή η οπτική ακαταστασία, και να αναπτυχθούν ρουτίνες και δομές που μπορούν να βοηθήσουν στην οργάνωση και τη διαχείριση του χρόνου. - Ομάδες υποστήριξης
Οι ομάδες υποστήριξης μπορούν να αποτελέσουν χρήσιμη πηγή για τα άτομα με ΔΕΠΥ και τις οικογένειές τους. Οι ομάδες αυτές παρέχουν ένα υποστηρικτικό περιβάλλον όπου τα άτομα μπορούν να μοιραστούν τις εμπειρίες τους και να μάθουν από άλλους που αντιμετωπίζουν παρόμοιες προκλήσεις.
Σκοπός της παρέμβασης είναι να κατανοήσει το παιδί - έφηβος και ο ενήλικας με ΔΕΠΥ την κάθε έννοια, π.χ. τι είναι συγκέντρωση, υπερκινητικότητα, παρορμητικότητα και απροσεξία και να τον βοηθήσουμε να αναπτύξει δεξιότητες ώστε να διαχειρίζεται κάθε ένα από αυτούς τους τομείς. Σε αυτό βοηθάει η θέσπιση ατζέντας, η επιβράβευση μέσω συστήματος ανταλλάξιμων αμοιβών, η ανασκόπηση των εργασιών και η θέσπιση νέων εργασιών για το σπίτι. Ιδίως για τα μικρότερα παιδιά πιθανόν να χρειαστεί να σπάσουμε τη συνεδρία σε 2 ή 3 περιόδους, μεσολαβώντας μικρά διαλείμματα.
Πότε να επισκεφθείτε έναν ειδικό;
Ορισμένα σημάδια που δείχνουν ότι ίσως ήρθε η ώρα να επισκεφθείτε έναν ειδικό περιλαμβάνουν:
- Δυσκολία στη λειτουργικότητα στο σχολείο, στην εργασία ή στο σπίτι. Εάν εσείς ή κάποιος γνωστός σας δυσκολεύεται να συμβαδίσει με τις ακαδημαϊκές ή εργασιακές απαιτήσεις ή εάν οι καθημερινές εργασίες είναι σταθερά δύσκολες ή συντριπτικές, μπορεί να είναι σημάδι ότι η ΔΕΠΥ επηρεάζει την καθημερινή ζωή.
- Σημαντικές προκλήσεις με την προσοχή ή την υπερκινητικότητα. Εάν εσείς ή κάποιος που γνωρίζετε αντιμετωπίζετε σημαντικές προκλήσεις με την προσοχή, την εστίαση ή την υπερκινητικότητα που προκαλούν δυσφορία ή επηρεάζουν τη λειτουργικότητα, μπορεί να είναι σημάδι ότι έχετε ΔΕΠΥ.
- Δυσκολίες με τις σχέσεις ή τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Εάν τα συμπτώματα της ΔΕΠΥ επηρεάζουν τις σχέσεις με τους άλλους, όπως η παρορμητική ή αφηρημένη συμπεριφορά, μπορεί να είναι σημάδι ότι χρειάζεται επαγγελματική βοήθεια.
- Συνυπάρχουσες παθήσεις. Εάν υπάρχουν και άλλες καταστάσεις, όπως άγχος ή κατάθλιψη, εκτός από τη ΔΕΠΥ, μπορεί να είναι χρήσιμο να ζητήσετε τη συμβουλή ενός ειδικού που μπορεί να παρέχει ολοκληρωμένη αξιολόγηση και θεραπεία.
Με επαγγελματική βοήθεια, τα άτομα με ΔΕΠΥ μπορούν να μάθουν να διαχειρίζονται τα συμπτώματά τους, να ζουν με αυτά και να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα ζωής τους.
Ένας επαγγελματίας ψυχικής υγείας μπορεί να παράσχει μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση για να διαπιστώσει αν υπάρχει ΔΕΠΥ και να αναπτύξει ένα εξατομικευμένο πλάνο παρέμβασης για την διαχείριση των συμπτωμάτων. Μερικές φορές μπορεί να περιλαμβάνει φαρμακευτική αγωγή, θεραπεία συμπεριφοράς ή συνδυασμό και των δύο.