Σταφυλόκοκκος: Πώς μεταδίδεται, συμπτώματα, θεραπεία και πρόληψη

Παγανά Γεωργία

Δερματολόγος - Αφροδισιολόγος

26 Ιουν 2023

Τα μικρόβια, και πιο συγκεκριμένα τα βακτήρια, του σταφυλόκοκκου βρίσκονται συνήθως στο δέρμα ή στη μύτη πολλών υγιών ανθρώπων χωρίς, τις περισσότερες φορές, να προκαλούν προβλήματα. Όταν όμως εισέλθουν βαθύτερα στο σώμα, οι λοιμώξεις από σταφυλόκοκκο μπορεί να προκαλέσουν ακόμη και θάνατο. Η επίπτωση στον ανθρώπινο πληθυσμό είναι 20-50 περιστατικά ανά 100.000 κάθε χρόνο, εκ των οποίων το 10-30% θα καταλήξουν από τη λοίμωξη. Στη συνέχεια του άρθρου θα αναλύσουμε τι ακριβώς είναι ο σταφυλόκοκκος, πώς μπορεί να μας βλάψει, αλλά και ποια μέτρα αντιμετώπισης και πρόληψης μπορούμε να λάβουμε.  

Τι είναι ο σταφυλόκοκκος; Αίτια του σταφυλόκοκκου;

Οι σταφυλόκοκκοι αποτελούν μια ομάδα βακτηρίων που απαριθμεί πάνω από 30 είδη. 

Τα μέλη του γένους Staphylococcus είναι προαιρετικά αναερόβια βακτήρια και ζουν καταναλώνοντας (ζυμώνοντας) σάκχαρα. Με τον όρο προαιρετικά αναερόβια βακτήρια καλούμε αυτά που έχουν τη δυνατότητα να επιβιώνουν είτε παρουσία είτε απουσία οξυγόνου. 

Οι μικροοργανισμοί αυτοί αποτελούν μέρος της "βλάστησης" του δέρματος, αλλά πολλά από τα είδη του γένους αυτού είναι παθογόνα, αφού προκαλούν μολύνσεις ή τροφική δηλητηρίαση. Οι περισσότερες λοιμώξεις προέρχονται από το είδος Staphylococcus aureus.

Ποια είναι τα συμπτώματα του σταφυλόκοκκου;

Τα συμπτώματα του σταφυλόκοκκου εξαρτώνται από τον τύπο της λοίμωξης και περιλαμβάνουν:

• Σπυράκια ή φυσαλίδες που είναι κόκκινα, πρησμένα και επώδυνα, πολλές φορές με πύον (δερματικές λοιμώξεις)
• Πόνο, οίδημα, ρίγη και πυρετό σε λοίμωξη των οστών
• Υψηλό πυρετό και χαμηλή αρτηριακή πίεση, σε λοίμωξη του αίματος (βακτηριαιμία)
• Πυρετό, ρίγη, κόπωση, δύσπνοια σε περιπτώσεις ενδοκαρδίτιδας
• Βήχα, πυρετό, ρίγη, πόνο στο στήθος σε περιπτώσεις λοίμωξης από σταφυλόκοκκο στους πνεύμονες
• Ναυτία, έμετο, διάρροια και πυρετό σε περιπτώσεις τροφικής δηλητηρίασης
• Πρήξιμο αρθρώσεων, πόνο και πυρετό σε περιπτώσεις σηπτικής αρθρίτιδας
• Υψηλό πυρετό, ξαφνική χαμηλή αρτηριακή πίεση, έμετο, διάρροια και σύγχυση, όταν επέρχεται σηπτικό σοκ 

Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο από τον σταφυλόκοκκο;

Οποιοσδήποτε μπορεί να αναπτύξει λοίμωξη από σταφυλόκοκκο, αλλά κάποιοι άνθρωποι διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο, συμπεριλαμβανομένων εκείνων με:

• Χρόνιες παθήσεις όπως διαβήτη, καρκίνο, αγγειακή νόσο, έκζεμα και πνευμονική νόσο 
• Εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, όπως από HIV/AIDS,  από λήψη φαρμάκων για την πρόληψη της απόρριψης οργάνων μετά από μεταμόσχευση ή χημειοθεραπεία
• Πρόσφατο ιστορικό χειρουργείου
• Καθετήρα, αναπνευστικό σωλήνα ή  σωλήνα τροφοδοσίας

Καθώς και άτομα που:

• Κάνουν αιμοκάθαρση
• Κάνουν χρήση ναρκωτικών 
• Κάνουν αθλήματα που έρχονται σε επαφή δέρμα με δέρμα με άλλους ή μοιράζονται τον ίδιο εξοπλισμό

Πώς κολλάει ο σταφυλόκοκκος; 

Ο σταφυλόκοκκος μπορεί να εξαπλωθεί μέσα και μεταξύ νοσοκομείων και άλλων εγκαταστάσεων υγειονομικής περίθαλψης, καθώς και σε κοινότητες.

Μερικοί άνθρωποι μεταφέρουν βακτήρια σταφυλόκοκκου στο δέρμα ή στη μύτη τους, στη μασχάλη ή στη βουβωνική περιοχή, χωρίς να μολύνονται. Αν όμως, τραυματιστούν και υπάρξει ασυνέχεια του δέρματος (π.χ. εκδορά, πληγή) τα βακτήρια μπορούν να εισέλθουν στο σώμα και να προκαλέσουν λοίμωξη.

Τα βακτήρια σταφυλόκοκκου μεταδίδονται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Μπορούν επίσης να εξαπλωθούν μέσω αντικειμένων που χρησιμοποιούμε, όπως πετσέτες, ρούχα, χειρολαβές θυρών, αθλητικό εξοπλισμό και τηλεχειριστήρια. Εάν κάποιος έχει σταφυλόκοκκο και δεν χειριστεί σωστά το φαγητό, καθώς το ετοιμάζει, μπορεί επίσης να μεταδώσει τον σταφυλόκοκκο σε άλλους.

Μπορεί να προληφθεί ο σταφυλόκοκκος;

Ορισμένα βήματα μπορούν να βοηθήσουν στην πρόληψη λοιμώξεων από σταφυλόκοκκο, όπως:

• Καλή υγιεινή, συμπεριλαμβανομένου του συχνού πλυσίματος των χεριών σας
• Μην μοιράζεστε πετσέτες, σεντόνια ή ρούχα με κάποιον που έχει λοίμωξη από σταφυλόκοκκο
• Είναι καλύτερο να μην μοιράζεστε τον αθλητικό εξοπλισμό. Εάν χρειάζεται να το μοιραστείτε, βεβαιωθείτε ότι έχει καθαριστεί και στεγνώσει σωστά πριν το χρησιμοποιήσετε.
• Εξασκηθείτε στην ασφάλεια των τροφίμων, συμπεριλαμβανομένης της μη προετοιμασίας φαγητού για άλλους όταν έχετε λοίμωξη από σταφυλόκοκκο
• Εάν έχετε μια εκδορά ή πληγή, κρατήστε την καλυμμένη, αφού την καθαρίσετε

Τι προκαλεί ο σταφυλόκοκκος; 

Δερματικές λοιμώξεις
Οι λοιμώξεις του δέρματος μπορεί να μοιάζουν με σπυράκια ή φυσαλίδες σε διάφορα σημεία του σώματος (σταφυλόκοκκος στο μάτι, σταφυλόκοκκος στο λαιμό, σταφυλόκοκκος πέους, σταφυλόκοκκος στο αυτί κ.α.). Μπορεί να είναι κόκκινα, πρησμένα και επώδυνα. Μερικές φορές υπάρχει πύον ή άλλη παροχέτευση. Μπορούν να μετατραπούν σε μολυσματικό κηρίο, που μετατρέπεται σε κρούστα στο δέρμα, ή σε κυτταρίτιδα, μια πρησμένη, κόκκινη, ζεστή περιοχή του δέρματος. 

Οι μολύνσεις σταφυλόκοκκου στα οστά μπορεί να προκαλέσουν πόνο, οίδημα και ερυθρότητα στη μολυσμένη περιοχή. Μπορεί επίσης να συνοδεύονται από ρίγη και πυρετό.

Βακτηριαιμία
Η γνωστή και ως λοίμωξη της κυκλοφορίας του αίματος, η βακτηριαιμία εμφανίζεται όταν τα βακτήρια σταφυλόκοκκου εισέρχονται στην κυκλοφορία του αίματος. Ο πυρετός και η χαμηλή αρτηριακή πίεση είναι σημάδια βακτηριαιμίας. Τα βακτήρια μπορούν να ταξιδέψουν σε άλλα σημεία βαθιά μέσα στο σώμα και να προκαλέσουν λοιμώξεις που επηρεάζουν:

• Εσωτερικά όργανα, όπως ο εγκέφαλος (μηνιγγίτιδα), η καρδιά (ενδοκαρδίτιδα) ή οι πνεύμονες (πνευμονία)
• Οστά και μύες
• Χειρουργικά εμφυτευμένες συσκευές, όπως τεχνητές αρθρώσεις ή καρδιακοί βηματοδότες

Ενδοκαρδίτιδα
Η ενδοκαρδίτιδα προκαλεί ορισμένα συμπτώματα που μοιάζουν με γρίπη: πυρετό, ρίγη και κόπωση. Προκαλεί, επίσης, συμπτώματα όπως γρήγορο καρδιακό παλμό, δύσπνοια και συσσώρευση υγρών στα χέρια ή τα πόδια.

Πνευμονία
Τα συμπτώματα της πνευμονίας περιλαμβάνουν υψηλό πυρετό, ρίγη και βήχα που δεν βελτιώνεται. Ο ασθενής μπορεί επίσης να αισθανθεί πόνο στο στήθος και δύσπνοια.

Τροφική δηλητηρίαση
Η τροφική δηλητηρίαση συνήθως προκαλεί ναυτία και έμετο, διάρροια και πυρετό. Η κατάσταση αυτή χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, διότι αν ο ασθενής χάσει πολλά υγρά μπορεί να αφυδατωθεί.

Σηπτική αρθρίτιδα
Η σηπτική αρθρίτιδα προκαλείται συχνά από σταφυλόκοκκο. Τα βακτήρια στοχεύουν συχνά τα γόνατα, τους ώμους, τους γοφούς και τα δάχτυλα των χεριών ή των ποδιών. Οι τεχνητές αρθρώσεις μπορεί επίσης να διατρέχουν κίνδυνο μόλυνσης. Τα σημεία και τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Πρήξιμο των αρθρώσεων
• Έντονο πόνο στην προσβεβλημένη άρθρωση
• Πυρετό

Σύνδρομο Τοξικού Σοκ 
Το σύνδρομο τοξικού σοκ (TSS) προκαλεί υψηλό πυρετό, ξαφνική χαμηλή αρτηριακή πίεση, έμετο, διάρροια και σύγχυση. Μπορεί να παρατηρήσετε ένα εξάνθημα που μοιάζει με ηλιακό έγκαυμα σε κάποιο σημείο του σώματος. Το TSS μπορεί να οδηγήσει σε ανεπάρκεια οργάνων και αποτελεί επείγουσα ιατρική κατάσταση, που χρήζει άμεσης αντιμετώπισης.

Πώς γίνεται η διάγνωση του σταφυλόκοκκου;

Ο δερματολόγος θα κάνει μια φυσική εξέταση και θα ρωτήσει ποια είναι τα συμπτώματά σας.

Συχνά, ο γιατρός μπορεί να διαγνώσει άμεσα αν έχετε δερματική λοίμωξη από σταφυλόκοκκο εξετάζοντάς την. Για να ελεγχθούν άλλοι τύποι λοιμώξεων από σταφυλόκοκκο, ο γιατρός μπορεί να σας παραπέμψει σε μια καλλιέργεια, με απόξεση δέρματος, δείγμα ιστού, δείγμα κοπράνων, δείγμα από το λαιμό ή ρινικά επιχρίσματα. Μπορεί να χρειαστούν και άλλες εξετάσεις, όπως απεικονιστικές εξετάσεις, ανάλογα με τον τύπο της λοίμωξης.

Ειδικότερα, αν η λοίμωξη αφορά: 

• Δέρμα: Συνήθως, οι γιατροί διαγιγνώσκουν μια λοίμωξη από σταφυλόκοκκο στο δέρμα εξετάζοντας την πληγείσα περιοχή. Ο γιατρός μπορεί να λάβει δείγμα δέρματος για να ελέγξει τον τύπο των βακτηρίων, με καλλιέργεια σε μικροβιολογικό εργαστήριο
• Τροφική δηλητηρίαση: Ο γιατρός θα ρωτήσει αν είστε άρρωστος για πολύ καιρό και πόσο άσχημα είναι τα συμπτώματα. Μπορεί να χρειαστεί να δώσετε ένα δείγμα κοπράνων
• Μαστίτιδα: Αφού εξετάσει τα συμπτώματά σας, ο γιατρός μπορεί να στείλει ένα δείγμα γάλακτός σας σε ένα εργαστήριο για να ελέγξει την παρουσία βακτηρίων
• Σύνδρομο τοξικού σοκ: Ο γιατρός μπορεί να πάρει δείγμα ούρων ή αίματος για να ελέγξει για ύπαρξη βακτηρίων. Μπορεί επίσης να παραπέμψει σε αξονική τομογραφία για να ελέγξει εάν η μόλυνση έχει επηρεάσει τα όργανά σας
• Ενδοκαρδίτιδα: Ο γιατρός σας θα βασίσει τη διάγνωσή του σε συμπτώματα, εξετάσεις αίματος και υπερηχοκαρδιογράφημα

Πώς αντιμετωπίζονται οι λοιμώξεις από σταφυλόκοκκο;

Για τη θεραπεία του σταφυλόκοκκου συνήθως συνταγογραφούνται αντιβιοτικά και είναι απαραίτητος ο καθαρισμός της μολυσμένης περιοχής, αν πρόκειται για δερματική λοίμωξη. Αν η λοίμωξη από σταφυλόκοκκο δεν ανταποκρίνεται στα κοινά αντιβιοτικά, τότε έχουμε τον λεγόμενο "ανθεκτικό στη θεραπεία σταφυλόκοκκο". Σε αυτές τις δύσκολες περιπτώσεις μπορεί να χρειαστεί η συνταγογράφηση αντιβιοτικών που ίσως προκαλέσουν περισσότερες παρενέργειες.

Τα αντιβιοτικά αποτελούν την κύρια γραμμή θεραπείας. Ανάλογα με τον τύπο της λοίμωξης, μπορεί το αντιβιοτικό να χορηγηθεί με μορφή αλοιφής, κρέμας, από του στόματος αντιβιοτικό (για κατάποση) ή ενδοφλέβια. Σε περίπτωση μολυσμένου τραύματος μπορεί να γίνει παρακέντηση του υγρού. Μερικές φορές, σε λοιμώξεις των οστών κρίνεται απαραίτητη η χειρουργική επέμβαση.

Ορισμένα στελέχη σταφυλόκοκκου, όπως ο MRSA (ανθεκτικός στη μεθικιλλίνη Staphylococcus aureus), είναι ανθεκτικά σε πολλά αντιβιοτικά. Έχουμε όμως στη φαρέτρα μας ακόμη ορισμένα αντιβιοτικά που μπορούν να θεραπεύσουν αυτές τις λοιμώξεις. Για να ελεγχθεί η αποτελεσματικότητα ενός αντιβιοτικού επί του βακτηρίου που προκάλεσε τη λοίμωξη, απαιτείται η διενέργεια αντιβιογράμματος.

Απορίες που μπορεί να προκύψουν για τον σταφυλόκοκκο

Για πόσες ημέρες κολλάει ο σταφυλόκοκκος; Πότε δεν κολλάει ο σταφυλόκοκκος;

Εάν κάποιος παίρνει κανονικά την κατάλληλη αντιβιοτική αγωγή, δεν θα μεταδίδει μετά από 48 ώρες. Ωστόσο, μπορεί να χρειαστεί να παρέλθει μεγαλύτερο χρονικό διάστημα για να αισθανθεί καλύτερα. 

Ποιες είναι οι παρενέργειες της θεραπείας για τη λοίμωξη από σταφυλόκοκκο;

Οι ανεπιθύμητες ενέργειες ποικίλλουν ανάλογα με τον τύπο του αντιβιοτικού που χρησιμοποιείται για τη θεραπεία της λοίμωξης από σταφυλόκοκκο. Οι παρενέργειες από τοπικές αλοιφές μπορεί να περιλαμβάνουν τσούξιμο, κνησμό και ερυθρότητα στην πληγείσα περιοχή. Οι συχνές παρενέργειες των αντιβιοτικών από το στόμα περιλαμβάνουν ναυτία, έμετο και διάρροια.

Ποιες επιπλοκές σχετίζονται με λοίμωξη από σταφυλόκοκκο;

Εάν αφεθεί χωρίς θεραπεία, η λοίμωξη από σταφυλόκοκκο μπορεί να είναι θανατηφόρα. Σπάνια, τα μικρόβια σταφυλόκοκκου είναι ανθεκτικά στα αντιβιοτικά που χρησιμοποιούνται συνήθως για τη θεραπεία τους. Ο σταφυλόκοκκος που είναι ανθεκτικός στη μεθικιλλίνη, Staphylococcus aureus (MRSA), προκαλεί σοβαρή μόλυνση και θάνατο.

Πόσο διαρκεί η λοίμωξη από σταφυλόκοκκο;

Είναι σημαντικό να λαμβάνετε ολόκληρη την αγωγή με το αντιβιοτικό. Ένας παράγοντας που συνέβαλε στη δημιουργία ανθεκτικών βακτηρίων - εκτός από την αλόγιστη χρήση αντιβιοτικών -  είναι ότι οι άνθρωποι παίρνουν το φάρμακο μόνο μέχρι να αισθανθούν καλύτερα, πράγμα που σημαίνει ότι τα μικρόβια δεν έχουν εξαφανιστεί εντελώς στο σώμα τους.

Υγιείς άνθρωποι συχνά φέρουν βακτήρια του σταφυλόκοκκου στο σώμα τους, χωρίς - τις περισσότερες φορές - να αντιμετωπίζουν προβλήματα. Ωστόσο, εάν τα βακτήρια του σταφυλόκοκκου καταφέρουν να εισέλθουν στην κυκλοφορία του αίματος, στους πνεύμονες, στην καρδιά, στις αρθρώσεις ή στα οστά ενός ατόμου, μια λοίμωξη από σταφυλόκοκκο μπορεί να αποτελέσει σοβαρό κίνδυνο.

Η Παγανά Γεωργία είναι Δερματολόγος Αφροδισιολόγος με ιδιωτικό ιατρείο στα Σπάτα. Είναι της πτυχιούχος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών. Ειδικεύτηκε στο Γενικό Νοσοκομείο Κρεστένων στην Παθολογία και στο Γενικό Νοσοκομείο "Λοιμωδών" στη Δερματολογία και Αφροδισιολογία και στο Γενικό Νοσοκομείο "Ο Ευαγγελισμός". Στα πλαίσια της συνεχούς