Μελάνωμα (Καρκίνος του δέρματος)
Όλοι οι άνθρωποι έχουν ελιές στο δέρμα τους (φυσιολογικές ελιές δέρματος), οι οποίες συνήθως διαφέρουν ως προς το μέγεθός τους. Μερικές φορές όμως, η αλλαγή στο μέγεθος ή στην εμφάνιση μιας ήδη υπάρχουσας ελιάς, καθώς και η εμφάνιση μιας καινούργιας μπορεί να αποτελεί πρώιμο σημάδι του μελανώματος. Η επίπτωση του μελανώματος διαφέρει μεταξύ των χωρών παγκοσμίως. Στη χώρα μας περίπου 3 - 5 άτομα στα 100.000 θα εμφανίσουν μελάνωμα ετησίως. Στο άρθρο αυτό θα βρείτε χρήσιμες πληροφορίες σχετικά με τα είδη του μελανώματος, τις ομάδες που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο εμφάνισής του, τη διάγνωση, τη θεραπεία, αλλά και τα μέτρα πρόληψής του.
Τι είναι το μελάνωμα;
Το μελάνωμα είναι η σοβαρότερη μορφή καρκίνου του δέρματος, η οποία οφείλεται στον ανεξέλεγκτο πολλαπλασιασμό των μελανοκυττάρων στην επιδερμίδα, δηλαδή των κυττάρων που παράγουν μελανίνη, η οποία δίνει χρώμα στο δέρμα. Το μελάνωμα εμφανίζεται πιο σπάνια σε σχέση με άλλους τύπους καρκίνου του δέρματος, αλλά είναι ο πιο επικίνδυνος, καθώς μπορεί να εξαπλωθεί με μεγάλη ταχύτητα και σε άλλα όργανα του σώματος, εάν δεν γίνει έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπισή του.
Σε περίπτωση που διαγνωστεί έγκαιρα, το μελάνωμα είναι ιάσιμο, αλλά εάν έχει γίνει ήδη εξάπλωσή του σε άλλα μέρη του σώματος ή στα βαθύτερα στρώματα του δέρματος, τότε η αντιμετώπισή του είναι δύσκολη και μπορεί να οδηγήσει στον θάνατο. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια υπάρχουν αποτελεσματικές θεραπείες για την αντιμετώπιση ακόμα και προχωρημένων μελανωμάτων.
Άτομα κάτω των 30 ετών, ιδιαίτερα γυναίκες, είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν μελάνωμα.
Το μελάνωμα μπορεί να εμφανιστεί σε οποιοδήποτε σημείο του δέρματος που εκτίθεται στον ήλιο, αλλά είναι πιο πιθανό να ξεκινά από κάποιο σημείο στην πλάτη ή στο στήθος στους άνδρες και στα πόδια στις γυναίκες. Άλλα, επίσης συχνά σημεία εμφάνισης μελανώματος, είναι τα χέρια (μελάνωμα στο χέρι) και το πρόσωπο. Παρόλο που είναι πιο σπάνιο, το μελάνωμα μπορεί να εμφανιστεί και σε άλλα μέρη του σώματος, όπως τα μάτια, το στόμα, η περιοχή των γεννητικών οργάνων και κάτω από τα νύχια.
Το 30% των μελανωμάτων ξεκινούν από ελιές που υπάρχουν ήδη στο σώμα, ενώ στο υπόλοιπο ποσοστό, το μελάνωμα εμφανίζεται απευθείας. Για αυτόν το λόγο είναι εξαιρετικά σημαντικό να δίνεται η απαραίτητη προσοχή σε οποιαδήποτε αλλαγή που αφορά τις ελιές στο δέρμα ή την εμφάνιση νέων μορφωμάτων που δεν προϋπήρχαν.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα μελανώματα έχουν καφέ ή μαύρο χρώμα, ακανόνιστο σχήμα, μέγεθος μεγαλύτερο από μια συνηθισμένη ελιά (μελάνωμα σημάδια, μελάνωμα καφέ σημάδια στο δέρμα) και μπορεί να προκαλούν φαγούρα ή να ματώνουν. Ωστόσο, μερικά μελανώματα μπορεί να μην παράγουν μελανίνη και να έχουν ροζ ή απαλό χρώμα. Ο μνημονικός κανόνας ABCDE είναι αυτός που εφαρμόζεται για να δούμε αν μια βλάβη είναι ύποπτη για μελάνωμα, όπου Α: Assymetry, (Ασυμμετρία), B: Border (Όριο, ομαλό ή ανώμαλο), C: Color, (Χρώμα), μέχρι δύο παραπέμπει σε καλοήθη σπίλο ενώ πάνω από δύο υπάρχει υποψία για μελάνωμα, D: Diameter ή Dimension (Διάμετρος ή η διάσταση), δηλαδή όσο πιο ευμεγέθες είναι ένα μόρφωμα, τόσο πιο ύποπτο είναι για μελάνωμα και τέλος, E: Elevation ή Evolution (Υπέγερση ή εξέλιξη), δηλαδή η αλλαγή μιας βλάβης που πριν ήταν σταθερή και αλλάζει σε κάτι πιο ύποπτο.
Παράγοντες εμφάνισης μελανώματος
Το μελάνωμα προκύπτει ως αποτέλεσμα της ανεξέλεγκτης ανάπτυξης των μελανινοκυττάρων, που παράγουν τη μελανίνη στο δέρμα. Σε φυσιολογικές συνθήκες, τα μελανινοκύτταρα αναπτύσσονται με συγκεκριμένους ρυθμούς, που επιτρέπουν την απομάκρυνση των παλαιότερων μελανινοκυττάρων από την επιφάνεια του δέρματος. Ωστόσο, ορισμένες μεταλλάξεις στο DNA των μελανινοκυττάρων από παράγοντες όπως η υπεριώδης ακτινοβολία (UV) μπορεί να οδηγήσουν σε ανεξέλεγκτη ανάπτυξή τους, η οποία προκαλεί την ανάπτυξη μιας μάζας καρκινικών κυττάρων (μελάνωμα).
Αν και δεν είναι απόλυτα κατανοητό το πώς προκαλούνται αυτές οι μεταλλάξεις στο DNA των μελανινοκυττάρων, οι επιστήμονες θεωρούν πως το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών (86%) οφείλονται στην υπεριώδη ακτινοβολία (UV).
Το φως του ήλιου είναι η κύρια πηγή έκθεσης στην υπεριώδη ακτινοβολία. Υπάρχουν 3 είδη υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας: η υπεριώδης ακτινοβολία Α (UVA), η υπεριώδης ακτινοβολία Β (UVB) και η υπεριώδης ακτινοβολία C (UVC). Η UVA θεωρείται η κύρια αιτία πρόκλησης μελανώματος στους ανθρώπους ενώ η UVB συνδέεται περισσότερο με τις οξείες επιδράσεις της υπεριώδους ακτινοβολίας στο δέρμα, όπως ερύθημα, έγκαυμα.
Πέραν του γενετικού υπόβαθρου που σίγουρα παίζει σημαντικό ρόλο, ο περιβαλλοντικός παράγοντας είναι πολύ σημαντικός για την εμφάνιση του μελανώματος. Συγκεκριμένα, το μελάνωμα, φαίνεται να συνδέεται με έντονη αλλά επεισοδιακή έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία, ενώ φαίνεται ότι η συνεχής έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου, μάλλον έχει μια προστατευτική δράση σε ότι αφορά το μελάνωμα. Ο αριθμός και η έκταση των εγκαυμάτων από τον ήλιο και ιδιαίτερα η εμφάνιση τους σε παιδική, εφηβική και νεανική ηλικία, φαίνεται να συσχετίζονται σημαντικά με το μελάνωμα.
Ομάδες αυξημένου κινδύνου
Αν και το μελάνωμα στο δέρμα μπορεί να επηρεάσει τον καθένα, ορισμένα άτομα παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο για την ανάπτυξή του. Αυτά είναι τα άτομα που:
- Έχουν πολλές ελιές ή φακίδες στο σώμα τους, οι οποίες είναι μεγάλες σε μέγεθος (άνω των 5 mm) και μπορεί να έχουν ασυνήθιστο σχήμα ή χρώμα
- Έχουν οικογενειακό ιστορικό μελανώματος
- Έχουν ιστορικό ηλιακού εγκαύματος
- Ζουν πιο κοντά στον ισημερινό ή σε υψηλά υψόμετρα, όπου εκτίθενται σε μεγαλύτερες ποσότητες υπεριώδους ηλιακής ακτινοβολίας
- Έχουν κόκκινα ή ξανθά μαλλιά και μπλε μάτια
- Έχουν ανοιχτόχρωμο δέρμα, το οποίο δεν μαυρίζει εύκολα
- Έχουν εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα λόγω λήψης ανοσοκατασταλτικών φαρμάκων ή κάποιας ασθένειας που επηρεάζει το ανοσοποιητικό σύστημα, όπως το AIDS
Ο κίνδυνος εμφάνισης μελανώματος αυξάνεται επίσης με την ηλικία.
Είδη μελανώματος
Τα τέσσερα βασικά είδη μελανώματος είναι τα εξής:
- Επιφανειακό μελάνωμα
Το επιφανειακό μελάνωμα είναι το πιο κοινό είδος μελανώματος, το οποίο εμφανίζεται είτε σε μια ήδη υπάρχουσα ελιά στο δέρμα είτε ως μια καινούργια βλάβη. Εμφανισιακά το επιφανειακό μελάνωμα μπορεί να είναι επίπεδο ή ελαφρώς ανασηκωμένο, χωρίς ξεκάθαρο σχήμα και χρώμα που ποικίλει από καφέ, μαύρο, κόκκινο ή ακόμη και απαλό χρώμα που δεν διακρίνεται εύκολα (αμελανωτικό μελάνωμα).
Το επιφανειακό μελάνωμα, όπως υποδηλώνει και το όνομά του, τείνει να αναπτύσσεται επιφανειακά στο δέρμα για κάποιο χρονικό διάστημα πριν εξαπλωθεί σε βαθύτερα στρώματα του δέρματος.
Στους άνδρες εμφανίζεται συνήθως στον κορμό, ενώ στις γυναίκες στα πόδια και πίσω στην πλάτη.
- Μελάνωμα επί κακοήθους φακής (Lentigo maligna)
Το μελάνωμα επί κακοήθους φακής εμφανίζεται συνήθως σε μεγαλύτερες ηλικίες και μοιάζει με το επιφανειακό μελάνωμα. Τα μέρη του σώματος που εκτίθεται περισσότερο στην υπεριώδη ηλιακή ακτινοβολία, όπως το πρόσωπο, τα αυτιά, τα χέρια και ο λαιμός, είναι πιο πιθανό να προσβληθούν από το μελάνωμα επί κακοήθους φακής.
Εμφανισιακά το μελάνωμα επί κακοήθους φακής μπορεί να είναι ελαφρώς ανασηκωμένο με ανομοιόμορφο περίγραμμα, ενώ συνήθως έχει μαύρο-μπλε χρώμα.
- Ακραίο φακοειδές μελάνωμα
Το ακραίο φακοειδές μελάνωμα προσβάλλει συνήθως άτομα με σκούρο δέρμα και εμφανίζεται σε πιο κρυφά σημεία στο σώμα, όπου δεν υπάρχει μεγάλη ποσότητα μελανίνης, όπως κάτω από τα νύχια, στα πέλματα των ποδιών ή στις παλάμες των χεριών.
- Οζώδες μελάνωμα
Το οζώδες μελάνωμα αφορά το 10 - 15% των περιπτώσεων μελανώματος και είναι το πιο επικίνδυνο και διηθητικό είδος καρκίνου του δέρματος, καθώς εξαπλώνεται γρήγορα στα βαθύτερα στρώματα του δέρματος.
Συνήθως εμφανίζεται με τη μορφή εξογκώματος στο δέρμα που έχει μαύρο-μπλε ή κόκκινο χρώμα.
Πώς γίνεται η διάγνωση του μελανώματος;
Εάν κάποιος έχει ένα μόρφωμα στο δέρμα του που φαίνεται ύποπτο (μεγάλο μέγεθος, ακανόνιστο σχήμα, ανάμεικτο χρώμα, προκαλεί φαγούρα ή αιμορραγία), η επίσκεψη σε ένα δερματολόγο κρίνεται απαραίτητη. Ο δερματολόγος αφού πραγματοποιήσει μια φυσική εξέταση του μορφώματος για τον εντοπισμό σημείων που μπορεί να υποδηλώνουν την ύπαρξη μελανώματος, μπορεί στη συνέχεια να αφαιρέσει ένα τμήμα ή ολόκληρη το μόρφωμα (βιοψία) για εξέταση στο εργαστήριο.
Εάν τα αποτελέσματα της βιοψίας δείξουν πως υπάρχουν καρκινικά κύτταρα, το επόμενο βήμα είναι ο προσδιορισμός του βαθμού στον οποίο έχει εξαπλωθεί το μελάνωμα. Ο προσδιορισμός του σταδίου του μελανώματος γίνεται κυρίως με βάση τρεις παράγοντες: την έκταση του πρωτοπαθούς καρκινικού όγκου, το εάν αυτός έχει εξαπλωθεί στους λεμφαδένες και το εάν υπάρχουν μεταστάσεις του μελανώματος σε πιο απομακρυσμένες περιοχές του σώματος.
Ορισμένες εξετάσεις που μπορεί να πραγματοποιηθούν για τον προσδιορισμό του σταδίου του μελανώματος είναι οι εξής:
- Βιοψία του φρουρού λεμφαδένα για να διαπιστωθεί εάν το μελάνωμα έχει εξαπλωθεί στους κοντινούς λεμφαδένες
- Αξονική τομογραφία (CT) για να διαπιστωθεί εάν το μελάνωμα έχει εξαπλωθεί στα εσωτερικά όργανα
- Μαγνητική τομογραφία (MRI) για να διαπιστωθεί εάν το μελάνωμα έχει εξαπλωθεί στον εγκέφαλο ή τον νωτιαίο μυελό
- Τομογραφία εκπομπής ποζιτρονίων (PET) για να διαπιστωθεί εάν υπάρχουν μεταστάσεις του μελανώματος σε άλλα μέρη του σώματος
- Εξετάσεις αίματος για μέτρηση των επιπέδων της γαλακτικής αφυδρογονάσης (LDH)
Βάση των παραπάνω εξετάσεων, ένας γιατρός μπορεί να προσδιορίσει σε τι στάδιο βρίσκεται το μελάνωμα του ασθενούς. Τα στάδια του μελανώματος ορίζονται ως εξής:
- Στάδιο 0
Το μελάνωμα εντοπίζεται μόνο στο επιφανειακό στρώμα του δέρματος.
- Στάδιο Ι
Το πάχος του μελανώματος είναι μικρότερο από 2 mm, μπορεί να παρουσιάζει ή όχι εξέλκωση, αλλά δεν υπάρχει εξάπλωση σε κοντινούς λεμφαδένες ή άλλα μέρη του σώματος.
- Στάδιο ΙI
Το μελάνωμα έχει πάχος από 2 mm έως και 4 mm, με ή χωρίς εξέλκωση, αλλά δεν υπάρχουν σημάδια εξάπλωσης σε κοντινούς λεμφαδένες ή πιο απομακρυσμένα όργανα.
- Στάδιο ΙΙΙΑ
Το μελάνωμα έχει εξαπλωθεί σε 1 έως 3 κοντινούς λεμφαδένες, αλλά έχει πολύ μικρό μέγεθος (όχι μεγαλύτερο από 2 mm), με αποτέλεσμα να είναι ορατό μόνο με μικροσκόπιο. Δεν υπάρχουν σημάδια εξάπλωσης του καρκινικού όγκου σε άλλα όργανα του σώματος.
- Στάδιο ΙΙΙΒ
Σε αυτό το στάδιο το μελάνωμα μπορεί να παρουσιάζει ή όχι εξέλκωση και είτε να έχει εξαπλωθεί σε 1 έως 3 κοντινούς λεμφαδένες είτε να έχει εξαπλωθεί σε μικρές περιοχές του δέρματος ή των λεμφικών καναλιών τριγύρω. Ωστόσο, δεν υπάρχουν σημάδια εξάπλωσης σε άλλα όργανα του σώματος.
- Στάδιο ΙΙΙC
Το μελάνωμα παρουσιάζει εξέλκωση και έχει εξαπλωθεί σε περισσότερους από 4 λεμφαδένες, χωρίς να υπάρχουν σημάδια εξάπλωσης στα υπόλοιπα όργανα.
- Στάδιο ΙV
Το μελάνωμα έχει εξαπλωθεί σε άλλα μέρη του σώματος, όπως ο εγκέφαλος, οι πνεύμονες, το ήπαρ και απομακρυσμένα σημεία του δέρματος.
Ποια είναι η θεραπεία του μελανώματος;
Μελάνωμα αντιμετώπιση
Η θεραπεία του μελανώματος εξαρτάται από το στάδιο στο οποίο βρίσκεται.
Εάν το μελάνωμα διαγνωστεί σε πρώιμο στάδιο (πρώιμη διάγνωση μελανώματος), τότε συνήθως η θεραπεία περιλαμβάνει τη χειρουργική αφαίρεση του καρκινικού όγκου και ενός μέρους από το δέρμα που το περιβάλλει (όρια υγιούς ιστού). Αυτή η χειρουργική επέμβαση πραγματοποιείται συνήθως μετά από χορήγηση τοπικής αναισθησίας στο σημείο και μπορεί να γίνει γρήγορα και εύκολα στο ιατρείο του δερματολόγου.
Εάν το μελάνωμα διαγνωστεί σε προχωρημένο στάδιο όμως, τότε η χειρουργική αφαίρεση του όγκου δεν αρκεί και πιθανότατα πρέπει να ακολουθήσουν άλλες θεραπείες, όπως:
- Λεμφαδενεκτομή
Όταν το μελάνωμα έχει εξαπλωθεί σε κοντινούς λεμφαδένες, ο γιατρός μπορεί να συστήσει την αφαίρεση αυτών μέσω χειρουργικής επέμβασης για την αποτροπή της περαιτέρω εξάπλωσης του καρκινικού όγκου.
- Ανοσοθεραπεία
Η ανοσοθεραπεία είναι μια φαρμακευτική προσέγγιση που εστιάζει στην ενίσχυση του ανοσοποιητικού συστήματος για να μπορέσει αυτό να καταπολεμήσει τον καρκίνο. Συνήθως, η ανοσοθεραπεία συνιστάται μετά από τη χειρουργική επέμβαση αφαίρεσης μελανώματος που έχει εξαπλωθεί σε κοντινούς λεμφαδένες ή άλλα πιο απομακρυσμένα όργανα του σώματος.
- Στοχευμένη θεραπεία κατά του καρκίνου
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η στοχευμένη θεραπεία κατά του μελανώματος μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική. Αυτή η θεραπεία περιλαμβάνει τη χρήση φαρμάκων που στοχεύουν σε συγκεκριμένες αδυναμίες των καρκινικών κυττάρων του μελανώματος, προκαλώντας το θάνατό τους.
- Ακτινοθεραπεία
Η ακτινοθεραπεία στοχεύει στη συρρίκνωση ή θανάτωση των καρκινικών όγκων μέσω της χρήσης ακτινοβολίας υψηλής ενέργειας. Χρησιμοποιείται συνήθως στην περίπτωση που ο καρκινικός όγκος δεν μπορεί να αφαιρεθεί πλήρως μέσω της χειρουργικής επέμβασης.
- Χημειοθεραπεία
Η χημειοθεραπεία περιλαμβάνει τη χορήγηση φαρμάκων ενδοφλεβίως ή σε μορφή χαπιών για την θανάτωση των καρκινικών κυττάρων.
- Μεταστασεκτομή
Η μεταστασεκτομή περιλαμβάνει την αφαίρεση πιθανών μεταστάσεων του μελανώματος σε άλλα όργανα στο σώμα.
Πρόληψη μελανώματος
Μερικά πράγματα που μπορεί να βοηθήσουν στη μείωση του κινδύνου ανάπτυξης μελανώματος είναι τα εξής:
- Αποφυγή της έκθεσης στον ήλιο τις ώρες της ημέρας που η ηλιακή ακτινοβολία είναι πιο ισχυρή (10 π.μ. - 4 μ.μ.)
- Καθημερινή χρήση αντηλιακού όλο το χρόνο (SPF τουλάχιστον 30), ακόμη και όταν ο καιρός είναι συννεφιασμένος
- Προστασία του σώματος από την έντονη ηλιακή ακτινοβολία μέσω κατάλληλης ενδυμασίας (πχ. καπέλο, γυαλιά ηλίου, κλπ)
- Αποφυγή της χρήσης solarium και άλλων αντίστοιχων μεθόδων που χρησιμοποιούν ακτίνες UV
- Αποφυγή ηλιοθεραπείας
- Τακτικός έλεγχος του δέρματος για τυχόν αλλαγές στις ελιές (χρώμα, μέγεθος, σχήμα)
Το μελάνωμα είναι το πιο σπάνιο, αλλά ταυτόχρονα και επιθετικό είδος καρκίνου του δέρματος. Ο κύριος παράγοντας εμφάνισής του είναι η έκθεση στην υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου, που προκαλεί μεταλλάξεις στα κύτταρα της επιφάνειας του δέρματος. Παρόλο που η πρόληψη του μελανώματος δεν είναι πάντα δυνατή, υπάρχουν αρκετοί τρόποι με τους οποίους κάποιος μπορεί να μειώσει τις πιθανότητες εμφάνισής του.
Η επίσκεψη σε ένα δερματολόγο, σε περίπτωση που παρατηρηθούν ύποπτες αλλαγές στο δέρμα, είναι εξαιρετικά σημαντική, καθώς η έγκαιρη διάγνωση του μελανώματος παίζει σημαντικό ρόλο στο εάν αυτό θα μπορέσει να ιαθεί. Επίσης τα τελευταία χρόνια, η τεχνολογία μας έχει δώσει πρόσθετα όπλα για την πρόληψη του μελανώματος, όπως η χαρτογράφηση σπίλων και η ψηφιακή δερματοσκόπηση.
Ανάλογα με το στάδιο στο οποίο βρίσκεται το μελάνωμα όταν γίνει η διάγνωση, υπάρχουν διαφορετικές θεραπευτικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπισή του.
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/melanoma/symptoms-causes/syc-20374884
- https://www.nhs.uk/conditions/melanoma-skin-cancer/