Κίρρωση ήπατος: Συμπτώματα, αιτίες και αντιμετώπιση

Οικονόμου Γεώργιος MD

Γαστρεντερολόγος, Ηπατολόγος

26 Μαρ 2024

Όταν συζητάμε στην καθημερινή γλώσσα για κίρρωση του ήπατος εννοούμε τα προχωρημένα στάδια κάθε ηπατικής νόσου που έχουν σαν χαρακτηριστικό τους την σε κάποιο βαθμό ανεπάρκεια του συκωτιού να ανταποκριθεί στις λειτουργίες που επιτελεί. Με άλλα λόγια στην καθομιλουμένη, κίρρωση λέμε την σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό ηπατική ανεπάρκεια ως αποτέλεσμα χρόνιας ηπατικής νόσου (ηπατίτιδες, αλκοόλ κ.α.) με τις συνέπειες και επιπλοκές που αυτή συνεπάγεται.

Αντίθετα, στην ιατρική λέγοντας κίρρωση, εννοούμε την ανάπτυξη ίνωσης (ουλώδους ιστού), κάτι που συμβαίνει ακόμα και σε πρώιμα στάδια χρόνιας ηπατικής νόσου, πολύ πριν την εμφάνιση ηπατικής ανεπάρκειας. Η ίνωση αυτή με την πρόοδο της ηπατικής νόσου επιδεινώνεται κάνοντας το συκώτι σκληρό. Παράλληλα εμφανίζονται σημάδια ηπατικής δυσλειτουργίας και τελικά ηπατική ανεπάρκεια.

Η πολύ σοβαρή κίρρωση του ήπατος οδηγεί στον θάνατο, αλλά η κίρρωση του ήπατος που διαγιγνώσκεται στα αρχικά της στάδια, μπορεί να είναι αναστρέψιμη και να περιοριστεί με την αντιμετώπιση της υποκείμενης αιτίας που την προκάλεσε.

Τι είναι η κίρρωση ήπατος;

Η κίρρωση του ήπατος είναι ένα είδος ηπατικής βλάβης, κατά την οποία τα υγιή κύτταρα αντικαθίστανται από ουλώδη ιστό, ο οποίος δημιουργείται κατά τη διάρκεια της προσπάθειας του ήπατος να επουλωθεί από βλάβες που προκαλούνται από το αλκοόλ, την ηπατίτιδα, τη μόλυνση και άλλες καταστάσεις.

Όταν υπάρχει κίρρωση, το συκώτι αδυνατεί να εκτελέσει ζωτικές λειτουργίες, όπως η παραγωγή πρωτεϊνών, το φιλτράρισμα των φαρμάκων και των τοξινών και άλλες μεταβολικές λειτουργίες. Ανάλογα με την αιτία της, η κίρρωση μπορεί να αναπτυχθεί σε διάστημα μηνών ή χρόνων. Για την αντιμετώπισή της δεν υπάρχει οριστική θεραπεία, αλλά υπάρχουν τρόποι περιορισμού της ηπατικής βλάβης και τρόποι διαχείρισης των συμπτωμάτων που μειώνουν τον κίνδυνο σοβαρών επιπλοκών, όπως ο καρκίνος του ήπατος, η οστεοπόρωση και η ηπατική ανεπάρκεια.

Ποια τα αίτια της κίρρωσης ήπατος;

Παρόλο που οι περισσότεροι άνθρωποι πιστεύουν ότι μόνο η υπερκατανάλωση αλκοόλ μπορεί να οδηγήσει σε κίρρωση του ήπατος, υπάρχει εν τούτοις ένα ευρύ φάσμα ασθενειών και καταστάσεων που μπορούν να βλάψουν το συκώτι και να οδηγήσουν σε κίρρωση, όπως:

• Μακροχρόνια κατάχρηση αλκοόλ
• Μη αλκοολική λιπώδης ηπατική νόσος, κατά την οποία συσσωρεύεται λίπος στο συκώτι
• Χρόνια ιογενής ηπατίτιδα (ηπατίτιδα Β, C και D)
• Καταστροφή των χοληφόρων πόρων που προκαλείται από πρωτοπαθή χολαγγειίτιδα και σκληρυντική χολαγγειίτιδα
• Χρήση φαρμάκων, όπως η μεθοτρεξάτη και η ισονιαζίδη
• Αυτοάνοση ηπατίτιδα 
• Λοιμώξεις, όπως η σύφιλη
• Στεατοηπατίτιδα, μια χρόνια βλάβη που προκαλείται από την υπερβολική αποθήκευση λίπους στο συκώτι, που σχετίζεται με μεταβολικούς παράγοντες, όπως τα υψηλά λιπίδια του αίματος, το σάκχαρο του αίματος και η αρτηριακή πίεση
• Τοξική ηπατίτιδα, που προκαλείται από τη μακροχρόνια έκθεση σε περιβαλλοντικές τοξίνες ή σε ορισμένα φάρμακα
• Καρδιαγγειακές καταστάσεις υγείας, που οδηγούν σε συσσώρευση αίματος στο συκώτι

Αλλά και πολλές συγγενείς διαταραχές ή κληρονομικές παθήσεις

• Ανεπάρκεια άλφα-1 αντιθρυψίνης
• Κυστική ίνωση
• Κληρονομικές διαταραχές μεταβολισμού του σακχάρου, όπως η γαλακτοζαιμία
• Νόσος του Wilson, μια κατάσταση που προκαλεί συσσώρευση χαλκού στο συκώτι
• Αιμοχρωμάτωση, μια κατάσταση που προκαλεί συσσώρευση σιδήρου στο συκώτι
• Ατρησία των χοληφόρων, μια κατάσταση κατά την οποία οι χοληφόροι πόροι δεν είναι σωστά σχηματισμένοι
• Σύνδρομο Alagille, μια γενετική πεπτική διαταραχή

Ποια τα συμπτώματα της κίρρωσης ήπατος;

Μέχρι η ηπατική βλάβη να γίνει αρκετά σοβαρή, η κίρρωση του ήπατος συνήθως δεν προκαλεί συμπτώματα. Όταν τα συμπτώματα αρχίσουν να κάνουν την εμφάνισή τους, αυτά μπορεί να περιλαμβάνουν:

• Κόπωση
• Εύκολη αιμορραγία - Εύκολοι μώλωπες
• Πρήξιμο στα πόδια και τους αστραγάλους
• Συσσώρευση υγρού στην κοιλιακή περιοχή
• Κιτρίνισμα στο δέρμα και τα μάτια (ίκτερος)
• Φαγούρα στο δέρμα
• Σκουρόχρωμα ούρα 
• Απώλεια σεξουαλικής επιθυμίας 
• Εμετός με αίμα
• Κοκκίνισμα στις παλάμες των χεριών
• Υπνηλία 
• Χλωμά νύχια, κυρίως το νύχι του δείκτη και του αντίχειρα
• Απώλεια βάρους
• Σύγχυση
• Ναυτία
• Απώλεια όρεξης 
• Απουσία ή απώλεια περιόδου που δεν σχετίζεται με την εμμηνόπαυση

Πιθανές επιπλοκές της κίρρωσης ήπατος;

Η κίρρωση του ήπατος μπορεί να οδηγήσει σε ορισμένες σοβαρές επιπλοκές, όπως οι ακόλουθες:

• Υψηλή αρτηριακή πίεση στις φλέβες που τροφοδοτούν το συκώτι: Μια κατάσταση γνωστή ως πυλαία υπέρταση
• Διόγκωση του σπλήνα: Η πυλαία υπέρταση οδηγεί σε παγίδευση των λευκών αιμοσφαιρίων και αιμοπεταλίων στον σπλήνα με αποτέλεσμα τη διόγκωσή του
• Πρήξιμο στα πόδια και την κοιλιά: Το πρήξιμο στα πόδια και την κοιλιά προκύπτει λόγω συσσώρευσης υγρού, που είναι είτε αποτέλεσμα πυλαίας υπέρτασης, είτε ανικανότητας του ήπατος να παράξει πρωτεΐνες του αίματος, όπως η αλβουμίνη
• Καρκίνος του ήπατος: Τα άτομα με κίρρωση του ήπατος διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο καρκίνου του ήπατος. Σύμφωνα με τα στατιστικά, ένα μεγάλο ποσοστό ατόμων με καρκίνο του ήπατος, είχαν πριν τη διάγνωσή τους κίρρωση του ήπατος
• Υποσιτισμός, ορμονικές ανισορροπίες και ελλείψεις: Η κίρρωση του ήπατος επηρεάζει τον τρόπο που το σώμα επεξεργάζεται τα θρεπτικά συστατικά και τα αφομοιώνει, οδηγώντας τελικά σε αδυναμία, απώλεια βάρους και υποσιτισμό
• Αιμορραγία: Εξαιτίας της πυλαίας υπέρτασης, το αίμα ανακατευθύνεται στις μικρές φλέβες, οι οποίες δυνητικά μπορούν να σπάσουν από την πίεση που τους ασκείται, οδηγώντας σε σοβαρή αιμορραγία
• Οστεοπόρωση: Η κίρρωση του ήπατος επηρεάζει τη δύναμη των οστών, αυξάνοντας τον κίνδυνο καταγμάτων.
• Λοιμώξεις: Ο οργανισμός των ατόμων με κίρρωση του ήπατος, δυσκολεύεται να καταπολεμήσει αποτελεσματικά τις λοιμώξεις
• Συσσώρευση τοξινών στον εγκέφαλο και γνωστική εξασθένηση: Η κίρρωση επηρεάζει τη λειτουργία του ήπατος, το οποίο αδυνατεί να καθαρίσει τις τοξίνες του αίματος αποτελεσματικά. Αυτές οι τοξίνες τελικά συσσωρεύονται στον εγκέφαλο, επηρεάζοντας τη συγκέντρωση και τη σκέψη. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται ηπατική εγκεφαλοπάθεια
• Ίκτερος: Όταν το συκώτι αδυνατεί να φιλτράρει όπως πρέπει τη χολερυθρίνη, ένα απόβλητο προϊόν του αίματος, τότε προκύπτει μια κατάσταση γνωστή ως ίκτερος, κατά την οποία το δέρμα και το λευκό μέρος του ματιού κιτρινίζουν

Οι πιο απειλητικές για τη ζωή επιπλοκές της κίρρωσης του ήπατος και της πυλαίας υπέρτασης είναι σε γενικές γραμμές οι ακόλουθες:

• Αυθόρμητη βακτηριακή περιτονίτιδα
• Αναπνευστική ανεπάρκεια
• Γαστρεντερικοί κιρσοί και γαστρεντερική αιμορραγία
• Καρκίνος του ήπατος
• Χρόνια ηπατική ανεπάρκεια
• Νεφρική ανεπάρκεια

Πώς γίνεται η διάγνωση της κίρρωσης ήπατος;

Για τη διάγνωση της κίρρωσης του ήπατος, ο γιατρός θα προχωρήσει αρχικά σε μια φυσική εξέταση και θα ενημερωθεί παράλληλα για τα συμπτώματα του ασθενή και το πώς αυτά έχουν αλλάξει με την πάροδο του χρόνου. Θα ενημερωθεί επίσης για το ιατρικό ιστορικό του ασθενή, για τα φάρμακα, τα βότανα και τα συμπληρώματα που λαμβάνει, για τον τρόπο διατροφής του και τις συνήθειες του τρόπου ζωής του.

Στη συνέχεια, ο γιατρός θα προχωρήσει σε μια σειρά από ιατρικές εξετάσεις για να διαπιστώσει αν υπάρχει ή όχι κίρρωση του ήπατος, όπως:

• Εξετάσεις αίματος

Υπάρχουν διάφορες αιματολογικές εξετάσεις που μπορούν να δείξουν σημάδια ηπατικής νόσου, οι οποίες μετρούν τα ηπατικά προϊόντα στο αίμα, όπως τα ηπατικά ένζυμα, τις πρωτεΐνες και τα επίπεδα της χολερυθρίνης.

• Απεικονιστικές εξετάσεις

Διάφορες απεικονιστικές εξετάσεις μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη διάγνωση της κίρρωσης του ήπατος, όπως το υπερηχογράφημα της κοιλίας, η αξονική τομογραφία και η μαγνητική τομογραφία, οι οποίες εξετάζουν το μέγεθος, το σχήμα και την υφή του ήπατος.

• Ελαστογραφία

Η ελαστογραφία είναι μια ακόμη απεικονιστική εξέταση που μετρά τα επίπεδα ακαμψίας του ήπατος και το ποσοστό της ηπατικής ίνωσης, υποδηλώνοντας το πόσο καλά λειτουργεί το συκώτι και το επίπεδο της κίρρωσής του.

• Βιοψία ήπατος

Η βιοψία του ήπατος είναι μια διαδικασία κατά την οποία λαμβάνεται ένα μικρό δείγμα ιστού από το συκώτι, το οποίο εξετάζεται ακολούθως σε εργαστηριακό περιβάλλον για την επιβεβαίωση της κίρρωσης και τον προσδιορισμό της αιτίας της.

Ποια τα στάδια της κίρρωσης ήπατος;

Κατά τη διάγνωση της κίρρωσης του ήπατος, ο γιατρός θα ελέγξει και θα ενημερώσει τον ασθενή του για το στάδιο της νόσου του, το οποίο προσδιορίζεται ανάλογα με το πόσο καλά λειτουργεί το συκώτι και τα συμπτώματα που προκαλούνται.

Αντιρροπούμενη κίρρωση

Αντιρροπούμενη κίρρωση σημαίνει ότι ο ασθενής δεν εμφανίζει συμπτώματα. Το συκώτι, σε αυτό το στάδιο λειτουργεί σχετικά καλά, διότι υπάρχουν αρκετά υγιή κύτταρα που αναπληρώνουν τα κατεστραμμένα και τον ουλώδη ιστό. Πολλοί ασθενείς παραμένουν σε αυτό το πρώτο στάδιο για αρκετά χρόνια.

Μη αντιρροπούμενη κίρρωση

Μη αντιρροπούμενη κίρρωση ονομάζεται το στάδιο κατά το οποίο το συκώτι έχει ήδη αναπτύξει αρκετές ουλές και αρχίζουν να κάνουν την εμφάνισή τους επιπλοκές και συμπτώματα, όπως ο ίκτερος, το πρήξιμο στην κοιλιά, η αιμορραγία και η ηπατική εγκεφαλοπάθεια. Σε αυτό το στάδιο τα συμπτώματα είναι ιδιαίτερα αισθητά.

Ποια η αντιμετώπιση της κίρρωσης ήπατος;

Οι ουλές που δημιουργούνται στο συκώτι εξαιτίας της κίρρωσης είναι μόνιμες και δεν θεραπεύονται ποτέ. Παρά το γεγονός ότι το συκώτι έχει αυτοθεραπευτικές ιδιότητες, η σοβαρή κίρρωση είναι ένα στάδιο ασθένειας του ήπατος κατά το οποίο τα υγιή κύτταρα είναι ελάχιστα που καθιστούν αδύνατη την πλήρη αυτοθεραπεία.

Παρόλα αυτά, υπάρχουν θεραπείες και πρακτικές που επιβραδύνουν ή/και σταματούν την εξέλιξη της κίρρωσης, όπως:

• Αντιμετώπιση της αιτίας της κίρρωσης, για επιβράδυνση της εξέλιξής της και της επακόλουθης ζημιάς στο συκώτι
• Διακοπή κατανάλωσης αλκοόλ
• Διαχείριση σωματικού βάρους (το υπερβολικό σωματικό βάρος προκαλεί συσσώρευση λίπους στο συκώτι)
• Διαχείριση της χοληστερίνης
• Διαχείριση του διαβήτη
• Κατανάλωση υγιεινών τροφών
• Φαρμακευτική αγωγή για ασθενείς με ηπατίτιδα Β και C
• Συμπληρώματα για τη διαχείριση των διατροφικών ελλείψεων
• Αντιμετώπιση των επιπλοκών της κίρρωσης
• Κατανάλωση αρκετής πρωτεΐνης. Τα άτομα με κίρρωση του ήπατος χρειάζονται περισσότερη πρωτεΐνη από τους υπόλοιπους ανθρώπους
• Κατανάλωση άφθονου νερού, ως μέτρο πρόληψης της αφυδάτωσης
• Χρήση διουρητικών, αν συνταγογραφηθούν από τον γιατρό
• Χρήση φαρμάκων για τη δυσκοιλιότητα, αν συνταγογραφηθούν από τον γιατρό
• Μειωμένη κατανάλωση άλατος, για μείωση της συσσώρευσης υγρού στην κοιλιά
• Εμβολιασμός ενάντια στη γρίπη, την πνευμονία, την ηπατίτιδα Α και την ηπατίτιδα Β, για θεραπεία και αποτροπή των λοιμώξεων
• Μεταμόσχευση ήπατος (ως έσχατη λύση για σοβαρές περιπτώσεις κίρρωσης)

Πρόληψη για την κίρρωση του ήπατος;

Για την πρόληψη της κίρρωσης του ήπατος, βασικό στοιχείο αποτελεί ο υγιεινός τρόπος ζωής, ο οποίος πρέπει να περιλαμβάνει:

• Μειωμένη κατανάλωση αλκοόλ: Η υπερβολική κατανάλωση αλκοόλ προκαλεί οίδημα και φλεγμονή στο συκώτι, αυξάνοντας τον κίνδυνο κίρρωσης. Οι ειδικοί συνιστούν ως προληπτικό μέτρο τη μέτρια κατανάλωση αλκοόλ, που σημαίνει ένα ποτήρι αλκοόλ την ημέρα για γυναίκες και δύο ποτήρια την ημέρα για άνδρες.
• Προστασία από την ηπατίτιδα: Για να μειώσετε τον κίνδυνο ηπατίτιδας, λάβετε μέτρα όπως η αποφυγή κοινής χρήσης αντικειμένων που αυξάνουν τον κίνδυνο έκθεσης στο αίμα άλλου όπως οι βελόνες, το ασφαλές σεξ πάντα με τη χρήση προφυλακτικού, η προσεκτική επιλογή επαγγελματιών που κάνουν τατουάζ ή ασχολούνται με δραστηριότητες που προϋποθέτουν τρυπήματα στο σώμα και ο εμβολιασμός. Να υπενθυμίσουμε ότι η ηπατίτιδα Β μεταδίδεται από άτομο σε άτομο μέσω του αίματος και άλλων σωματικών υγρών, όπως τα σπερματικά και τα κολπικά υγρά. Η ηπατίτιδα C μεταδίδεται μέσω της επαφής με μολυσμένο αίμα. Τα άτομα με χρόνια ηπατίτιδα C διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο κίρρωσης. Για την ηπατίτιδα Β υπάρχει εμβόλιο. Για την ηπατίτιδα C δεν υπάρχει εμβόλιο.
• Προσοχή στη διατροφή: Η συσσώρευση λίπους στο συκώτι μπορεί να προκαλέσει μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα (NASH) και να οδηγήσει σε κίρρωση. Η μη αλκοολική στεατοηπατίτιδα έχει συνδεθεί από μελέτες με την υψηλή χοληστερίνη, τη στεφανιαία νόσο, την παχυσαρκία και τον διαβήτη. Ως εκ τούτου, η σωστή και υγιεινή διατροφή, που μειώνει τον κίνδυνο των πιο πάνω καταστάσεων, κρίνεται σημαντική ως προληπτικό μέτρο ενάντια στην κίρρωση.

Συνοπτικά, η κίρρωση του ήπατος μπορεί να επηρεάσει τον οποιονδήποτε, για διάφορους λόγους, παρόλο που από τους περισσότερους ανθρώπους συνδέεται με τη χρόνια κατανάλωση αλκοόλ. Οι περισσότεροι άνθρωποι με κίρρωση του ήπατος, δεν έχουν ιδέα ότι νοσούν μέχρι να εμφανίσουν συμπτώματα. Για την αντιμετώπιση της κίρρωσης του ήπατος δεν υπάρχει θεραπεία, ωστόσο, υπάρχουν στρατηγικές αντιμετώπισης και αλλαγές στον τρόπο ζωής, που αν τις ακολουθήσετε, μπορούν να μειώσουν ή/και να σταματήσουν την ηπατική βλάβη. Αν εμφανίζετε συμπτώματα, επισκεφτείτε τον γιατρό σας για έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία.

Ο Οικονόμου Γεώργιος είναι Ειδικός Γαστρεντερολόγος - Ηπατολόγος και διατηρεί ιδιωτικό ιατρείο στο Μαρούσι. Είναι απόφοιτος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Πατρών. Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του, υπηρέτησε την υποχρεωτική υπηρεσία υπαίθρου στο αγροτικό ιατρείο Μεγανησίου Λευκάδας, με παράλληλη συμμετοχή ως συνεργάτης στο πρόγραμμα ΕΠΙΚ τ